ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Η ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ (του Γιάννη Ζήση)

towarislandia - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

towarislandia - Σόλων ΜΚΟ«Οι άνθρωποι στην κορυφή, οι σούπερ πλούσιοι, δεν είχαν κατανοήσει το περιεχόμενο του τι συναλλάσσονταν. Αποδεικνύεται, συνεπώς ότι …. αγνοούσαν την ίδια τη φυσιογνωμία των προϊόντων που τους βοηθούσαν να πλουτίζουν. Αυτή η άγνοια, θεωρώ, εξηγεί και τους λόγους για τους οποίους η εκδήλωση της κρίσης υπήρξε τόσο ταχεία»       
                                                   
                                                   Richard Sennett [1]

        

          Καθώς η υπερσυγκέντρωση κεφαλαίου ασφυκτιούσε στο «μικρό» κέρδος που απέδιδε σε αυτό η πραγματική οικονομία, αναζήτησε «επιταχυντές κέρδους» τους οποίους βρήκε στα εξωτικά προϊόντα.

        Αυτό το έκανε με πλήρη γνώση ότι αυτά τα προϊόντα είναι στην πραγματικότητα υψηλού ρίσκου, καθώς υπήρχε αναντιστοιχία ανάμεσα στην πραγματική οικονομία και την εικονική οικονομία των προσδοκιών. Για αυτό εκείνοι που έθεσαν τον νέο μηχανισμό σε λειτουργία, έκαναν διαμοιρασμό του κινδύνου αυτού σε πολλούς και μέσω αυτού του διαμοιρασμού του κινδύνου, περιοριζόταν τα επικίνδυνα σημεία κατάρρευσης. Δημιουργήθηκε έτσι ένα «σκιώδες τραπεζικό σύστημα – από φορείς που λειτουργούν στην ουσία ως τράπεζες, είναι όμως δομημένοι με τρόπο που να παρακάμπτουν τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις» που προστάτευαν την οικονομία από επικίνδυνες πρακτικές. [2]

        Τελικά η φούσκα έσκασε μέσω των στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ. Καθώς ένας μεγάλος αριθμός δανειοληπτών, είχε πάρει δάνεια πολύ πέρα από τις δυνατότητες εξόφλησής τους, και αδυνατούσε να εξοφλήσει τα δάνειά του, οι  τιτλοποιήσεις των δανείων τους που στο μεταξύ είχαν πωληθεί σε όλο τον κόσμο, έχασαν την αξία τους. Ως γνωστό, τα περισσότερα στεγαστικά δάνεια, δόθηκαν μέσα σε ένα ανεξέλεγκτο από οποιοδήποτε κρατικό έλεγχο, τραπεζικό καθεστώς «ανταγωνισμού» το οποίο αρνούνταν οποιαδήποτε εποπτεία και παρέμβαση στις αγορές στηριζόμενο στο δόγμα της ικανότητας των αγορών να αυτορυθμίζονται. Όμως, στο πρώτο σημείο συνάντησης της πραγματικής και της εικονικής οικονομίας των προσδοκιών, στο πεδίο εν προκειμένω της των στεγαστικών δανείων,  αποδείχθηκε αποκαλυπτικό για την κατάσταση.

         Η περίπτωση των στεγαστικών δανείων υπήρξε ήταν η πρώτη φορά που χρειάστηκε να «γίνει ταμείο» και σε αυτήν την περίπτωση  ο φυσικός παράγοντας, ο φυσικός πραγματικός  δανειολήπτης, έγινε αφορμή να αποκαλυφθεί η φούσκα. Η ροή χρήματος προς τους δανειολήπτες λειτούργησε ως το ασθενές σημείο της όλης «επιχειρηματικότητας» γιατί αποκάλυψε την ανακολουθία της πλασματικής οικονομίας με την πραγματική καθώς ο δανειολήπτης έπρεπε κάποια στιγμή να εξοφλήσει το δάνειό του.

  Στην ουσία πηγαίνοντας να «κάνουν ταμείο» με τους δανειολήπτες, αντιστοίχησαν την πλασματικότητα των τοξικών πλέον προϊόντων που κυκλοφορούσαν στις αγορές, με την ανικανότητα να συγκεντρώσουν χρήμα από την πραγματική οικονομία. Οι δανειολήπτες ήτανε παράγοντες τη πραγματικής οικονομίας. Η πραγματική οικονομία δεν μπόρεσε να τροφοδοτήσει το τοξικό προϊόν που ενσωμάτωνε τις ελπίδες για κέρδη μέσω των δανείων αυτών, και έτσι όσοι γνώριζαν τι γινότανε στην πραγματικότητα, πριν την καταστάλαξη της  κρίσηςδιαμοίρασαν το ρίσκο στις παγκόσμιες αγορές. Η ευκολία χειρισμού της κατάστασης εξηγείται και από ότι «οι άνθρωποι στην κορυφή, οι σούπερ πλούσιοι, δεν είχαν κατανοήσει το περιεχόμενο του τι συναλλάσονταν. ….. αγνοούσαν την ίδια τη φυσιογνωμία των προϊόντων που τους βοηθούσαν να πλουτίζουν. Αυτή η άγνοια, θεωρώ, εξηγεί και τους λόγους για τους οποίους η εκδήλωση της κρίσης υπήρξε τόσο ταχεία» μας λέει ο καθηγητής Richard Sennett. [1]

         Φάνηκε τελικά ότι ο καταναλωτής δανειολήπτης ήταν αρκετά αδύναμος και ένα μέρος του αδειάσματός του γινότανε μέσα από το χρηματιστήριο των εμπορευμάτων και τα κερδοσκοπικά του παιχνίδια. Όταν η μέσω του χρηματιστηρίου εξάντληση του καταναλωτή ήρθε και συσχετίστηκε με την αδυναμία του να κρατήσει ανοικτό το κύκλωμα στον τομέα των δανείων με την αποπληρωμή των δανείων, προέκυψε παγκόσμια οικονομική κρίση. Δεν είχε απομείνει τίποτε για να του πάρουνε. Ενώ είχαν εξαντληθεί τα πραγματικά αποθέματα, η επιθυμία για περαιτέρω κέρδος ήταν τόση που δεν τους επέτρεψε να αντιληφθούν ότι η αγορά ο πολύς κόσμος είναι εξαντλημένος.

           Εμφανίζονται ξανά δύο σημεία που δείχνουν ότι στην πραγματικότητα το υπάρχον σύστημα της αγοράς δεν θέλει να μάθει από την κρίση αυτή.[3] Οι αγορές επιθυμούν να «κρατήσουν» τον καταναλωτή όπως τον έχουν μέχρι σήμερα. Ταυτόχρονα θέλουν να εξακολουθήσουν οι τράπεζες να συνεχίσουν να δίνουν κεφάλαια με τον ίδιο τρόπο που έδιναν στο παρελθόν. Στην ουσία η ρευστότητα που προσφέρουν τα κράτη με τη μορφή εγγυήσεων, είναι μια ανάλογη πολιτική με αυτή που άσκησαν οι τράπεζες προς τους καταναλωτές.

          Όμως έτσι, κινδυνεύουν με πτώχευση σε επόμενη φάση και τα κράτη, όπως έχει προειδοποιήσει ο Νουριέλ Ρουμπίνι. Οπότε ακριβώς εδώ υπάρχει ο κίνδυνος να καταπέσουν οι εγγυήσεις και τελικά να δημιουργηθεί ακόμη βαθύτερο πρόβλημα.

Οι προκλήσεις του άμεσου μέλλοντος 

         Το πρόβλημα των αγορών είναι ότι το παραγόμενο εξωτικό παράγωγο «προϊόν», πρέπει να έχει αντιστοίχιση σε ένα πραγματικά παραγόμενο προϊόν, που μπορεί να είναι οι υπηρεσίες ή τα υλικά πράγματα. Αυτό το παραγόμενο προϊόν έχει δύο προϋποθέσεις για να υπάρχει: το ένα είναι ότι η ανθρώπινη εργασία δεν μπορεί να ξεπεράσει ορισμένα όρια και το άλλο είναι ότι έχει ξεπεραστεί προ πολλού η φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος να αντέχει τους ρυθμούς ανάπτυξης και κατανάλωσης της ανθρωπότητας.

towary - Σόλων ΜΚΟ

Ακόμη και με μηχανές ικανές να μας απελευθερώνουν από τους περιορισμούς της ανθρώπινης εργασίας, το περιβάλλον θα παραμείνει στα όρια του. 

        Αυτό σημαίνει ότι η φαντασιακή οικονομία δεν είναι ποτέ δυνατόν να βρει αντιστοίχιση στην πραγματική. Αυτό αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για τους πρωταγωνιστές αυτής της μορφής της οικονομίας και αυτός ίσως είναι ο λόγος για τον οποίο στρέφεται η προσοχή τους στα τρόφιμα και στα είδη βασικής ανάγκης. 
        

          Καθώς οι άνθρωποι δεν έχουν άλλα χρήματα, άλλη δυνατότητα παραγωγής, στρέφονται στην τροφή και το νερό και ίσως σε άλλα είδη βασικής ανάγκης, που θα τους εξασφαλίσουν πρόσθετα κεφάλαια κάτι  όμως που πιθανόν θα σημάνει για τον πολύ κόσμο εξάπλωση της φτώχειας, και επιδείνωση της ποιότητας ζωής. 
          Η μεταφορά του πεδίου της κερδοσκοπίας στις βασικές ανάγκες, πέραν της στέγης, συνδέθηκε με ιδιοκτησιακή προσέγγιση. Η στροφή της κερδοσκοπίας στα καθημερινά είδη ανάγκης, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως τροφή και νερό, εκ των πραγμάτων προσπαθεί να γειωθεί στην πραγματική οικονομία, μόνο που τότε θα μπούμε πραγματικά σε κύκλους νέων εξεγέρσεων.  Αυτό κάνει τους εκφρασμένους δημόσια φόβους για ευρύτερη κοινωνική αναταραχή στην Ευρώπη, του Ν. Σαρκοζί, ακόμη πιο πραγματικούς. Όσον αφορά τις ΗΠΑ ήδη ένας στους εννέα Αμερικανούς προμηθεύεται τρόφιμα χάρη στα ομοσπονδιακά κουπόνια, [4] και ήδη σημειώνεται ανησυχητική αύξηση των κρουσμάτων απρόκλητης βίας σε αστέγους. [5]

         Ενδεχόμενα η υπερσυγκέντρωση χρήματος, να έχει αντιληφθεί ότι δεν μπορεί πια να κάνει άλλες «επενδύσεις», ότι δεν υπάρχει άλλος τομέας εξάπλωσης, αφότου το δόγμα της συνεχούς ανάπτυξης αποδείχθηκε ως παράλογο μη λειτουργικό. Οπότε το μόνο που απέμενε ήταν να δοθεί ένας περαιτέρω χρόνος λειτουργίας, που θα διαρκούσε αρκετές δεκαετίες, με την είσοδό του στα βασικά είδη.

         Αυτή η νέα κατάσταση πιθανότατα θα επιστρέψει τον άνθρωπο σε φεουδαρχικά μοντέλα ζωής και ίσως ακόμη χειρότερα, οπότε μια τυχόν συρρίκνωση των οικονομικών μεγεθών θα διατηρούσε άθικτες τις μεγάλες διαφορές εξουσίας και οικονομικής συσσώρευσης! Στην πραγματικότητα η μεγάλη οικονομική συσσώρευση αποβλέπει στην εξουσία, συνειδητά ή υποσυνείδητα, οπότε αυτό που ενδιαφέρει είναι η διατήρηση της διαφοράς δύναμης με τον κάθε άνθρωπο. Οπότε ότι θα συνέτεινε στο να συρρικνωθούν τα οικονομικά μεγέθη θα μεγάλωνε τη διαφορά.

          Εδώ υπάρχει ένα πλέον θεμελιώδες συστημικό ζήτημα. Από την ώρα που το σύστημα είναι ανοικτό στην μεγάλη συσσώρευση κεφαλαίου, αυτή δεν μπορεί να λειτουργήσει στην λογική του εισοδηματικού καταμερισμού και της εισοδηματικής δικαιοσύνης. Οπότε αυτή η συσσώρευση υπερσυγκέντρωσης κεφαλαίου ανακυκλώνεται, μετά από τους κύκλους της αβάντας για τον καταναλωτή, ως παγίωση και εντατικοποίηση των ανισοτήτων που εκ των πραγμάτων θα πρέπει να υποστηριχθούν με πρακτικές ολοκληρωτισμού.

          Σπάει δηλαδή το συμβόλαιο της καταναλωτικής ανάπτυξης της αγοράς και της ευημερίας και αναπτύσσεται ένας νέος εξαθλιωτικός πόλος κερδοσκοπίας που είναι ο εξαθλιωτικός αυταρχισμός.

         Μερικοί από αυτούς οι οποίοι προσπαθούν να κάνουν τέτοιες επενδύσεις, όπως στο νερό, δεν σημαίνει ότι έχουν ένα πλήρες σχέδιο στο μυαλό τους, δηλαδή δεν σημαίνει ότι στοχεύουν οπωσδήποτε στην εξαθλίωση των μαζών και τέτοια πράγματα. Πολλοί από αυτούς βλέπουν ότι απλά δεν μπορούν να κάνουν κάπου αλλού επένδυση και ότι αυτή είναι το επόμενο βήμα.

towaryobama - Σόλων ΜΚΟ

Σίγουρα όμως κάποιοι θα πρέπει να το ‘βλεπαν αυτό το πράγμα πιο δομικά. Να ‘βλεπαν το σύστημα πώς λειτουργεί και που θα κατέληγε. Πάντως είτε το ξέρανε είτε όχι ήξεραν ότι είναι το μόνο που έχει μείνει και θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο ολοκληρωτισμό τον πολιτισμό, αν επιτευχθεί μεγάλου μεγέθους επένδυση στα βασικά αγαθά. Δεν είναι τυχαία η πολύ μεγάλη προσπάθεια να πάψουν να είναι δημόσια ορισμένα αγαθά όπως το νερό. Θέλουν αυτά, να γίνουν πεδία επιστροφής των συσσωρεύσεων κεφαλαίου στην πραγματική οικονομία. 

           Και μάλιστα γι’ αυτό πολεμιέται το κράτος, επειδή το κράτος όπως και να ‘χει, θέλοντας και μη, όσο και να εξουσιάζεται από μια άρχουσα τάξη, έχει δομές που τείνουν να τα προστατέψουν το δημόσιο συμφέρον, σε επίπεδο τουλάχιστον βασικών αγαθών. Επίσης, επειδή το κράτος είναι ο μόνος ποιοτικός ανταγωνιστής, σ’ αυτά τα πεδία γιατί διαθέτει οικονομίες κλίμακας και την συνένωση των κοινωνιών. 
         Αυτός είναι άλλος ένας λόγος για τον οποίο θέλουν να εκπαραθυρώσουν το κράτος, γιατί έτσι θα είναι  ελεύθεροι από περιορισμούς σε αυτό τον τομέα. Γι’ αυτό το λόγο, το κράτος πρέπει να παραμείνει, όχι όμως ως κρατισμός. Μιας και δεν μπορούμε να αποφύγουμε την άσκηση εξουσίας, γιατί η εξουσία είναι μέσα στην συνείδηση των ανθρώπων, η τάση αυτή για εξουσία θα ήταν καλύτερα να εκφράζεται μέσα σε ένα πολιπολικό σύστημα εξουσίας. 
         Μέσα  σε ένα κράτος είναι προτέρημα η συμμετοχή σε μια μορφή εξουσίας των κοινωνικών ομάδων. Δηλαδή, αυτό που θα λέγαμε, μια μορφή κοινωνικής ιδιωτικοποίησης του κράτους.

         Αυτή η συμμετοχή, είναι επιβεβλημένη για να λειτουργήσει ομαλά ένα σύστημα υποκατάστασης των πιέσεων για τον επιμερισμό και την ευελιξία του κράτους σε μια πολυπολικότητα και πολυμορφικότητα της εξουσίας του με έναν πλουραλισμό στην μορφή της κοινωνικής ωφέλειας.

        Για πολλούς πλέον είναι φανερό ότι αποτελεί ανάγκη να αλλάξει το σύστημα. Υπάρχει η ανάγκη να σχεδιάσουμε ένα μοντέλο μετακαταναλωτικής ανάπτυξης και μετακερδοσκοπικής κυκλοφορίας του χρήματος.

_________________________________________________ 

[1] Richard Sennett, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο LSE και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 14/6/09 
[2] Paul Krugman, Η συνείδηση ενός προοδευτικού, εισαγωγή, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ 
[3] «Η Wall Street φαίνεται ότι έχει μικρότερη μνήμη από όσο περίμενα, για το πόσο κοντά είχαμε φτάσει στην ‘άβυσσο’» Μπάρακ Ομπάμα, 17-06-09 http://www.kathimerini.gr 
[4]’Ένας στους εννιά Αμερικανούς τρώει με… κουπόνια 04-06-09 http://www.kathimerini.gr
[5] Άγριες επιθέσεις κατά αστέγων 15/8/09  http://www.kathimerini.gr


26 Αυγούστου 2009

Γιάννης Ζήσης, Δημοσιογράφος-Συγγραφέας,
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
ioanniszisis@solon.org.gr

Σχετικά άρθρα