Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜ ΡΕΪΓΚΑΝ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ ΚΑΙ ΠΟΦΥΖΩ
Οι οικολογικές ΜΚΟ, ΠΟ.ΦΥ.ΖΩ και ΣΟΛΩΝ διοργάνωσαν με μεγάλη επιτυχία ημερίδα με θέμα “‘Ανθρωποι – Ζώα – Φύση από τον Ανθρωποκεντρισμό στον Οικοβιοκεντρισμό”.
Διαβάστε την ομιλία του επίσημου προσκεκλημένου και βασικού ομιλητή της ημερίδας, επίτιμου καθηγητή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας Tom Regan, βραβευμένου με το Mahatma Gandhi Award και προτεινόμενου για το βραβείο Pulitzer.
ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΜΕ ΤΗ ΓΑΤΑ Πριν από μερικά χρόνια το Δίκτυο Home Box Office παρουσίασε ένα πρόγραμμα με τίττλο «Να Αγαπάς ή να Σκοτώνεις: Άνθρωπος εναντίον Ζώων». Το πρόγραμμα παρουσίαζε μια εντυπωσιακή και ταυτόχρονα ενοχλητική ιστορία για τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικοί πολιτισμοί και κουλτούρες φέρονται διαφορετικά στα ίδια είδη ζώων. Ένα σημείο του προγράμματος που σε έκανε να παγώνεις έδειχνε στους ακροατές την διαδικασία ενός δείπνου σε ένα μικρό Κινέζικο χωριό. Στην αρχή του βίντεο βλέπουμε τους πεινασμένους πελάτες να «επιθεωρούν» τους σκύλους και τις γάτες που είναι στριμωγμένα το ένα πάνω στο άλλο σε ξύλινα κλουβιά. Στην συνέχεια τους βλέπουμε να μιλούν μεταξύ τους και να επιλέγουν. Στο τέλος φαίνεται ο μάγειρας να κρατά μια σιδερένια λαβίδα με την οποία να τραβά μια άσπρη χνουδωτή γάτα από το κλουβί της και να την πηγαίνει στην κουζίνα. Η γάτα νιαουρίζει με μανία και βγάζει τα νύχια της την βαράει με ένα σιδερένιο μπαστούνι. Νιαουρίζοντας ακόμα πιο απελπισμένα η γάτα πέφτει αιφνίδια σε μία λεκάνη με ζεματιστό νερό στην οποία αφήνεται για περίπου δέκα δευτερόλεπτα. Ο μάγειρας έπειτα την βγάζει από εκεί και καθώς είναι ακόμη ζωντανή την γδέρνει από το κεφάλι έως την ουρά χρησιμοποιώντας μία ταχύτατη τεχνική τραβήγματος (του δέρματος). Στην συνέχεια ρίχνει το τραυματισμένο (γδαρμένο) ζώο σε μία πέτρινη λεκάνη στην οποία καθώς η κάμερα πλησιάζει βλέπουμε την γάτα να ανασαίνει αργά με αυξανόμενη δυσκολία με τα μάτια της να κλείνουν και τελικά να σταματάει να ανασαίνει – να πνίγεται. Όταν το γεύμα σερβίρεται οι πελάτες το απολαμβάνουν με την καρδιά τους, ευχαριστώντας και επαινώντας τον μάγειρα. Όπως οι περισσότεροι Αμερικάνοι ή Έλληνες, ήξερα βέβαια ότι κάποιοι άνθρωπου στην Κίνα, την Κορέα και άλλα κράτη τρώνε γάτες και σκύλους. Το βίντεο αυτό δεν μου έδειξε κάτι καινούριο για τις διατροφικές συνήθειες. Αυτό όμως που μου έδειξε και με σόκαρε ήταν η διαδικασία, ο τρόπος που γίνεται αυτό το πράγμα. Βλέποντας αυτό το απαίσιο σοκ και τον πόνο στον οποίο υποβάλλεται η γάτα. Θεωρώ ότι η αντίδρασή μου στην παρακολούθηση αυτού του βίντεο (που αποκαλώ «Επεισόδιο της γάτας») δεν διαφέρει από την αντίδραση που θα είχατε όλοι οι παρευρισκόμενοι σε αυτήν εδώ την αίθουσα παρακολουθώντας ένα αντίστοιχο επεισόδιο. Γιατί πιστεύω ότι μοιραζόμαστε από κοινού το αίσθημα της συμπόνιας…στην λογική ότι βλέποντας τι παθαίνει η γάτα, ο καθένας από εμάς θα ήθελε να παρέμβει, να αντιταχθεί σε αυτό που γίνεται, ο καθένας θα ήθελε να βοηθήσει, να δώσει τέλος σε αυτό στο οποίο υποβάλλεται η γάτα. Οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων –και θεωρώ τον εαυτό μου ως έναν από αυτούς- στεκόμαστε βέβαια ιδιαίτερα σε επεισόδια όπως σε αυτό το «Επεισόδιο της Γάτας» αν μπορώ να το αποκαλέσω έτσι. Υπάρχουν και άλλα πολλά πράγματα τα οποία γίνονται σε ζώα και στα οποία θέλουμε να αντιταχτούμε. Άλλα πράγματα τα οποία γίνονται σε ζώα και στα οποία θέλουμε να επέμβουμε, για τα οποία θέλουμε να βοηθήσουμε και τα οποία θέλουμε να σταματήσουμε. Να σταματήσουμε την εκμετάλλευσή τους. Σαν υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τουλάχιστον όπως εγώ αντιλαμβάνομαι αυτή την έννοια πιστεύω ότι ο ρόλος μας δεν είναι μεταρρυθμιστικός, να το κρατήσουμε δηλαδή απλά αυτό που συμβαίνει τώρα και να το βελτιώσουμε. Δεν προσπαθούμε δηλαδή να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε τις ήδη υφιστάμενες τακτικές χρησιμοποίησης για παράδειγμα ζώων για εμποροπανηγύρεις και τσίρκο. Δρούμε για να καταργήσουμε, δρούμε για να σταματήσουμε τις διάφορες μορφές εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ζώων από τον άνθρωπο. Το όλο ζήτημα είναι να σταματήσουν αυτό το πράγμα, αυτή την εκμετάλλευση. Το ερώτημα όμως είναι ο τρόπος που θα το επιτύχουμε αυτό. Πως θα γίνει δηλαδή αυτό. Γνωρίζω και γνωρίζετε και εσείς ότι αποτελούμε την μειοψηφία. Δεν είναι όλοι υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων… Υπάρχει μια πολύ έντονη αντίδραση στην αντίστοιχη δράση των υπερασπιστών των δικαιωμάτων των ζώων.
ΝΤΑΒΙΝΤΣΙΑΝΣ Ο Λεονάρντο ήταν λοιπόν ένα παράδειγμα για το πώς κάποιοι έγιναν υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων. Το σημαντικό που πρέπει να αναλογιστούμε σχετικά με τους Νταβίντσιανς είναι ότι μοιάζουν να νοιώθουν μια φυσική συμπόνια και μια συναισθηματική ταύτιση και κατανόηση. Είναι κάτι για το οποίο δεν χρειάζεται να τους διδάξεις, το οποίο δεν χρήζει απόδειξεων. Δεν πρόκειται δηλαδή να πουν «αν μπορείς να μου το αποδείξεις, τότε, ναι, θα βοηθήσω τα ζώα» ή… «δώσε μου ένα επιχείρημα προκειμένου να με πείσεις». Όχι, δεν πρόκειται για κάτι το οποίο ανακαλύπτουν, είναι κάτι που θα λέγαμε ότι βρίσκεται στα γονίδιά τους.Είναι κάτι το οποίο έφεραν στον κόσμο. Η σύζυγός μου και εγώ στην διάρκεια της ζωής μας συναντήσαμε και γνωρίσαμε και άλλους ανθρώπους που ανήκουν στους Νταβίντσιανς. Είχαν αυτή την ευαισθησία στην ζωή τους…σαν παιδιά. Δεν χρειαζόταν να τους την διδάξεις, να τους την μάθεις, την είχαν από φυσικού τους.
Ήταν κάτι βέβαια που είχε τρομερή επίδραση στον Σαύλο, ο οποίος με βάση αυτή την εμπειρία, από ένας από τους κυριότερους επικριτές του Ιησού, μετετράπη, στον Παύλο, έναν από τους μεγαλύτερους αποστόλους του. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα ανθρώπου που ανήκει σε αυτή την κατηγορία και τον οποίο συναντήσαμε όλα αυτά τα χρόνια στο ταξίδι μας αυτό για τα δικαιώματα των ζώων. Ο άνθρωπος αυτός ήταν από το Βερολίνο και ονομαζόταν Χάιντς. Ήταν νέο παιδί κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Την ώρα που γινόταν αυτό ο Χάιντς παρατήρησε ότι το άλογο τον κοίταζε κατευθείαν στα μάτια…(Αυτό το βλέμμα) ήταν η εμπειρία που τον μεταμόρφωσε, που του άλλαξε την ζωή. Ήταν ένας νέος άνθρωπος. Από εκείνη την ημέρα η προσπάθειά του για να βοηθήσει τα ζώα έγινε για τον Χάιντς το νόημα της ζωής του. Αν δείτε αυτή την εικόνα τι βλέπετε; (Τι βλέπετε σε αυτή την εικόνα;) Μια βάση, έτσι δεν είναι; Αλλά μπορείτε να δείτε και δύο πρόσωπα, σωστά;
Ένα κοινό χαρακτηριστικό και των τριών κατηγοριών υπερασπιστών των δικαιωμάτων των ζώων, τόσο των Νταμάσκανς, όσο και των Νταβίντσιανς όσο και των Μάντλερ, είναι νομίζω πως όλοι πιστεύουν πως τα ζώα έχουν δικαιώματα. Αποτελεί την βασική γραμμή, την προϋπόθεση την οποία όλοι επιθυμούν να επιβεβαιώσουν. Ένα δεδομένο που γνωρίζουμε σχετικά με αυτή την εξαιρετικά σημαντική ερώτηση είναι ότι δεν μπορούμε να πάρουμε απαντήσεις από τα μέσα ενημέρωσης, από τις δημοσκοπήσεις, ή από παραδόσεις και έθιμα τα οποία δεν έχουν εξεταστεί. Για παράδειγμα μια δημοσκόπηση θα μπορούσε να ρωτάει «Πιστεύετε ότι τα ζώα έχουν δικαιώματα;». Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μόνο το 8% των ερωτηθέντων απάντησε ότι τα ζώα έχουν δικαιώματα. Βάσει λοιπόν αυτής της δημοσκόπησης αν θεωρήσουμε ότι αυτή είναι και η απάντηση στο ερώτημα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι αφού το 92% των ανθρώπων πιστεύει ότι τα ζώα δεν έχουν δικαιώματα, όντως είναι. Αλλά αυτό θα συνέβαινε στην λογική ότι οι δημοσκοπήσεις θα διευθετούσαν και θα τακτοποιούσαν το ζήτημα. Το ζήτημα όμως δεν διευθετείται από τις δημοσκοπήσεις. Το 92% των ερωτηθέντων όμως πιθανόν να κάνουν λάθος, Έτσι δεν πρόκειται να βοηθηθούμε από τα μέσα ενημέρωσης, τις δημοσκοπήσεις ή από παραδόσεις και έθιμα τα οποία δεν έχουν εξεταστεί.
H ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Πρέπει λοιπόν να σκεφτόμαστε για τους εαυτούς μας χρησιμοποιώντας την λογική και να είμαστε αντικειμενικά πληροφορημένοι, να μην αγνοούμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στα ζώα. Επιπλέον δεν πρέπει να είμαστε υποκείμενοι ισχυρών συναισθηματισμών, να ελευθερωθούμε από τις προκαταλήψεις. Αυτό χρειάζεται πριν προχωρήσουμε προς την απάντηση του ερωτήματος αν τα ζώα έχουν δικαιώματα. Ο σκοπός των επισημάνσεών μας, εμένα και της συζύγου μου Νάνσι και ο λόγος που βρίσκομαι εδώ σήμερα, είναι να διευρύνω προς τον καθένα αυτήν την επίκληση της φιλοσοφίας. Για το ρόλο των δικαιωμάτων, τον τρόπο δηλαδή που λειτουργούν στο πλαίσιο της ηθικής μας σκέψης πιστεύω πως τα δικαιώματα προστατεύουν τα πιο σημαντικά αγαθά που έχουμε: την ζωή μας, το σώμα μας και την ελευθερία μας. Αυτή είναι η λειτουργία τους και ο ρόλος τους, να προστατεύουν την ζωή μας, το σώμα μας και την ελευθερία μας. Τα δικαιώματα οριοθετούν την ελευθερία, είναι σαν αόρατα σήματα μη παραβίασης και μη καταπάτησης των δικαιωμάτων. Τα δικά σας δικαιώματα οριοθετούν την δική μου ελευθερία με την έννοια ότι εγώ δεν μπορώ να κάνω συγκεκριμένα πράγματα σε εσάς. Αλλιώς παραβιάζω τα δικαιώματά σας. Δεν έχω το δικαίωμα, δεν έχω το δικαίωμα για κανένα λόγο, για παράδειγμα την δική μου ευχαρίστηση, να σας τραυματίσω. Το σώμα σας και η προστασία του έχουν κάποια δικαιώματα και είναι σεβαστά και η κοινωνία αυτό το αναγνωρίζει. Κατά τον ίδιο τρόπο και από την άλλη πλευρά, τα δικά μου δικαιώματα περιορίζουν τα δικά σας δικαιώματα. Έτσι η εξέχουσα λειτουργία των δικαιωμάτων είναι ότι αυτά θέτουν περιορισμούς στην ελευθερία κάποιων άλλων, στην ελευθερία κάποιου άλλου. Τα δικαιώματα έχουν προτεραιότητα. Έχουν το προβάδισμα έναντι άλλων ηθικών παραγόντων. Αποτελούν το «ατού» μας, αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω αυτή την έκφραση, το βασικότερο χαρτί μας, στο «παιχνίδι της ηθικής». Κάποιοι από εσάς καταλαβαίνετε τι εννοώ με την έκφραση «ατού» αλλά θα σας δώσω ένα παράδειγμα για να γίνω περισσότερο αντιληπτός. Αλλά κανένα από αυτά τα δικαιώματα δεν είναι ηθικά αποδεκτό εάν γίνεται εις βάρος συγκεκριμένων άλλων δικαιωμάτων. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε τι εννοώ. Ας πάρουμε για παράδειγμα το δημόσιο καλό, την έρευνα για το κοινό καλό. Γίνονται βιοιατρικές έρευνες προκειμένου να βελτιωθεί η υγεία. Τι γινόταν λοιπόν στις Ηνωμένες Πολιτείες επί αρκετές δεκαετίες… Υπήρχαν περισσότεροι από 400 αφροαμερικανοί οι οποίοι έπασχαν από σύφιλη. Οι γιατροί όμως –οι οποίοι πληρώνονταν για αυτό από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση- ήθελαν να δουν τι παθαίνει κάποιος ο οποίος πάσχει από σύφιλη και δεν τον θεραπεύεις. Τι επιπλοκές παρουσιάζονται, πόσο καιρό τους παίρνει μέχρι να πεθάνουν και πως πεθαίνουν. Αυτές ήταν σημαντικές ερωτήσεις οι οποίες έπρεπε να απαντηθούν. Και αυτό ήταν κάτι το οποίο έκαναν επί δεκαετίες, στο όνομα του κοινού καλού. Όποιος όμως πιστεύει στα δικαιώματα, στην προκειμένη περίπτωση στα ανθρώπινα δικαιώματα, πιστεύει ότι το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου αποτελεί ανώτερη ηθική αξία και έννοια από αυτήν του κοινού καλού. Τα δικαιώματα είναι ισότιμα. Προστατεύουν τα σημαντικότερα αγαθά μας, περιορίζουν την ελευθερία (κάποιου άλλου) προηγούνται. Είναι όμως ίσα για όλους. Τα δικά μου δικαιώματα δεν είναι μεγαλύτερα από τα δικά σου, όπως και τα δικά σου δικαιώματα αντίστοιχα δεν είναι μεγαλύτερα από τα δικά μου. Αυτό λοιπόν είναι ένα είδος ταξινόμησης των δικαιωμάτων. Όλοι θεωρούμε ότι έχουμε αυτά τα δικαιώματα και είναι αυτή η αντίληψη των ατομικών δικαιωμάτων πάνω στην οποία βασίζεται μία καλή αντιπροσωπευτική δημοκρατική διακυβέρνηση. Δικαιώματα τα οποία λειτουργούν με τρόπο εποικοδομητικό για τους ανθρώπους.
ΠΟΙΟΣ ΕΧΕΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ Οι κύριες αντικειμενικές ερωτήσεις είναι οι εξής: Η είμαστε μοναδικοί σωματικά και διανοητικά; Αυτό όμως μπορούμε να το συζητήσουμε αργότερα αφήνοντάς το στην άκρη προς το παρόν. Τι συμβαίνει όμως στο διανοητικό επίπεδο; Και όσοι γνωρίζετε κάποια περισσότερα πράγματα για την ιστορία της φιλοσοφίας, ίσως να γνωρίζετε ότι αυτή ήταν η άποψη που προώθησε ο Ρενέ Ντεκάρτ. Ο Ντεκάρτ πίστευε ότι τα ζώα μοιάζουν με τις μηχανές, μοιάζουν με κουρδιστά παιχνίδια, όπου κουρδίζεις το παιχνίδι και το βάζεις κάτω και αυτό προχωρά στο έδαφος. Ότι το ζώο λειτουργεί σαν κουρδιστό, για παράδειγμα…δεν λες «κοίτα αυτό το σκυλάκι που πάει προς τον καναπέ»… Το ζώο δηλαδή λειτουργεί λες και είναι κουρδισμένο. Ισχυρίζονται ότι τα ζώα είναι σαν πιο πολύπλοκα κουρδιστά παιχνίδια… Ως ένα βασικό λόγο για αυτό τον ισχυρισμό του ο Ντεκάρτ υποστήριζε ότι τα ζώα στερούνται της αθάνατης ψυχής και συνεπώς δεν έχουν μυαλό, δεν έχουν πνευματική ζωή. Αυτή η άποψη μου φαίνεται αρκετά παράλογη. Ο Βολταίρος απάντησε στους ισχυρισμούς του Ντεκάρτ ερωτώμενος: «Φτάνουμε στο σημείο να πιστέψουμε ότι τα ζώα έχουν μια τέτοια φυσική υπόσταση για συνειδητότητα των πραγμάτων, ώστε να μην συνειδητοποιούν τίποτα; Υπάρχει μία τόσο “αγενής αντίφαση” στην φύση;»Κάτι τέτοιο θα ήταν παράλογο… Υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα ζώα καταλαβαίνουν κάποια ελάχιστα από αυτά που συμβαίνουν και ότι η πνευματική τους ζωή είναι αμελητέα και φτωχή από πλευράς αισθήσεων, επιθυμιών, συναισθημάτων και πεποιθήσεων. Αυτή είναι η άποψη ενός πολύ σημαντικού σε επιρροή αμερικανού φιλοσόφου που ονομάζεται Άρτσι Φράι. Ο Φράι υποστηρίζει ότι τα ζώα νοιώθουν την εμπειρία του πόνου και της ευχαρίστησης αλλά στερούνται πεποιθήσεων και επιθυμιών. Ότι δεν πιστεύουν σε τίποτα, δεν επιθυμούν τίποτα και η βασική αιτία για αυτό είναι το ότι δεν μπορούν να μιλήσουν. Μπορούμε να απευθυνθούμε σε ένα ζώο, ένα σκύλο ή μία γάτα, αλλά αυτά δεν πρόκειται να μας απαντήσουν στην γλώσσα μας, στα αγγλικά ή τα ελληνικά για παράδειγμα. Ίσως να μας νιαουρίσουν, ίσως να μας γαβγίσουν αλλά δεν πρόκειται να αρχίσουν να συντάσσουν προτάσεις στα ελληνικά ή τα αγγλικά, ανταποκρινόμενα σε αυτό που τους είπαμε εμείς. Έτσι ο Φράι πιστεύει ότι τα ζώα στερούνται επιθυμιών και πεποιθήσεων ακριβώς επειδή δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν την γλώσσα τους. Νομίζω ότι η πλέον προφανής απάντηση στους ισχυρισμούς του Φράι, είναι ότι και τα πολύ μικρά παιδιά δεν μπορούν να μιλήσουν. Θα μπορούσα να έχω στην αγκαλιά μου ένα μωρό εδώ και να του απευθύνομαι στα αγγλικά. Το μωρό δεν πρόκειται να μου απαντήσει συντάσσοντας αγγλικές προτάσεις. Δεν λέμε όμως ότι το μωρό δεν θέλει τίποτα, δεν επιθυμεί τίποτα. Λέμε βεβαίως ότι το μωρό έχει ανάγκες, θέλει να το αλλάζουμε για παράδειγμα…Το μωρό έχει επιθυμίες και πεποιθήσεις ακόμα και αν δεν μπορεί να μιλήσει. Αφού όμως αυτό είναι αλήθεια για τα μωρά των ανθρώπων, ότι αισθάνονται και επιθυμούν ακόμα και όταν δεν μιλούν, δεν μπορούμε να πούμε ότι ισχύει το ακριβώς αντίθετο για τα ζώα. Αυτή είναι και η άποψη που εγώ ενστερνίζομαι και θεωρώ και πως και η κοινή λογική αποδέχεται. Νομίζω πως ο κοινός νους, οι καλύτερες επιστημονικές θεωρίες αλλά και οι θρησκευτικές μας παραδόσεις υποστηρίζουν και αποδέχονται αυτήν την άποψη. Για τον κοινό νου…Ο καθένας καταλαβαίνει χωρίς δυσκολία όταν λέω «ο σκύλος ή η γάτα θέλουν να βγουν έξω» ή ότι «το δελφίνι έχει μνήμη, η αγελάδα θυμάται» ή ότι «το τάδε κάνει το ποντίκι να πονά, κάνει τον χιμπαντζή να πονά»…Όλοι τα καταλαβαίνουν αυτά στα πλαίσια της κοινής λογικής. Οι καλύτερες των ανθρωπίνων επιστημών επίσης υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Η εξελεγκτική βιολογία, ο Δαρβίνος ας πούμε ο οποίος υποστηρίζε ότι το μυαλό των ζώων διαφέρει από το ανθρώπινο σε κλίμακα αλλά όχι σε είδος. Ναι, υπάρχουν πράγματα τα οποία γνωρίζουμε και τα οποία δεν γνωρίζουν οι σκύλοι και οι γάτες. Αλλά γνωρίζουν πράγματα. Ίσως εμείς επιθυμούμε κάτι που οι γάτες, οι σκύλοι και τα δελφίνια δεν επιθυμούν, αλλά σίγουρα επιθυμούν. Όπως προανέφερα, όλες οι θρησκευτικές παραδόσεις και αυτές με την σειρά τους υποστηρίζουν αυτή την θεωρία, αυτό τον τρόπο σκέψης που υποστηρίζει ότι τα ζώα έχουν έντονη και πλούσια πνευματική ζωή. Καμία θρησκεία δεν διδάσκει Ντεσκάρτ, καμία θρησκεία δεν διδάσκει Φράι, αντιθέτως όλες υποστηρίζουν την ύπαρξη έντονης πνευματικής ζωής των ζώων. Τα ζώα είναι «κάποιοι» και όχι «κάτι». Έχουν βιογραφία και όχι απλά βιολογία… Εγώ είμαι ένα υποκείμενο ζωής, έχω την ιδιότητα της ζωής. Το ίδιο και εσείς, έχετε την ζωή σας. Και όλα τα υπόλοιπα ζώα με τα υπόλοιπα μοιραζόμαστε αυτό τον πλανήτη, είναι επίσης υποκείμενα της ζωής, με τον τρόπο που εξηγήσαμε παραπάνω. Θυμηθείτε ότι σαν μάντλερ θα πρέπει να ξεπεράσετε αυτές τις φατριαστικές ερωτήσεις εκ των οποίων οι σημαντικότερες έχουν να κάνουν με το αν τα ζώα μοιάζουν με εμάς πνευματικά κα σωματικά. Οι θεμελιώδεις ερωτήσεις είναι ποιοι έχουν δικαιώματα και γιατί…Και σίγουρα υπάρχουν κάποιες απόψεις που εάν τις αποδεχτούμε θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα ζώα δεν έχουν δικαιώματα… Οι απόψεις αυτές ισχυρίζονται ότι δικαιώματα έχουν μόνο αυτοί που έχουν ηθικές ευθύνες. Αυτή ίσως να είναι μία από τις απόψεις. Αυτό που απαιτείται για την ηθική ευθύνη είναι να είμαστε υπόλογοι κάπου ή σε κάποιον έχοντας το δικαίωμα να πλέκουμε το εγκώμιο ή να κατηγορούμε κάποιον με γνώμονα την συμπεριφορά. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα την ηθική ευθύνη μιας πάπιας. Δεν πρόκειται για κάτι ξεκάθαρο όταν μιλάμε για την ηθική ευθύνη μιας πάπιας. Δεν μπορώ όμως να πω στην πάπια «ντροπή σου!» για κάτι που έκανε, εννοώ ότι δεν θα είμαι σοβαρός εάν κάνω κάτι τέτοιο, αν κατηγορήσω δηλαδή μια πάπια για κάτι που έκανε. Αν όμως το ζήτημα τίθεται κατά αυτόν τον τρόπο, ότι δηλαδή όσοι δεν έχουν ηθικές ευθύνες δεν έχουν και δικαιώματα, τότε τα ζώα δεν έχουν δικαιώματα. Και αυτό είναι το επιχείρημα τους. Υπάρχει πρόβλημα όσον αφορά αυτό τον συλλογισμό. Ας υποθέσουμε –όπως πριν- ότι έχω ένα μωρό στην αγκαλιά μου. Το μωρό αυτό δεν φέρει ηθική ευθύνη για τίποτα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει και δικαιώματα… Κανείς άλλωστε δεν πιστεύει ότι το μωρό θα έπρεπε να φέρει ηθική ευθύνη για να έχει δικαιώματα. Στην Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών αναφέρεται ξεκάθαρα ότι όσοι είναι ευάλωτοι χρήζουν προστασίας. Εν προκειμένω κάποιος πολύ ευάλωτος, όπως αυτό το μωρό, το οποίο δεν έχει δύναμη, δεν έχει φωνή, χρειάζεται αν μη τι άλλο περισσότερη προστασία από ότι χρειαζόμαστε εμείς ή οποιοσδήποτε άλλος. Κάποιοι μπορεί να ισχυριστούν επίσης ότι πρέπει να ενδιαφέρεσαι για τον εαυτό σου, για την ύπαρξή σου προκειμένου να έχεις δικαιώματα. Δεν απαιτείται μόνο να υπάρχεις σε αυτόν τον κόσμο και να γεύεσαι την εμπειρία αυτή, ως υποκείμενο ζωής, αλλά απαιτείται να γνωρίζεις και τον εσωτερικό σου κόσμο. Πρέπει δηλαδή να ξέρεις και να γνωρίζεις δεδομένα σχετικά με την συνείδησή σου. Πρέπει να έχεις συναίσθηση του εαυτού σου, όχι μία γενική συναίσθηση. Τι συμβαίνει λοιπόν με τα άλλα ζώα αν ισχύει αυτό. Προσωπικά πιστεύω και το έχω υποστηρίξει ότι τα ζώα έχουν συναίσθηση του εαυτού τους, ενδιαφέρονται για αυτόν. Αν ισχύει αυτή η υπόθεση όμως, τότε δεν έχουν δικαιώματα ούτε οι άνθρωποι με σοβαρά διανοητικά προβλήματα οι οποίοι δεν αντιλαμβάνονται την παρουσία τους στον κόσμο και για τους οποίους οι εμπειρίες είναι τελείως ακαθόριστες. Μπορούμε να τους πούμε «συγγνώμη, αλλά δεν έχετε δικαιώματα». «Συγγνώμη αλλά θα σας χρησιμοποιήσουμε για πειράματα χωρίς να υποπίπτουμε σε καμία καταπάτηση δικαιωμάτων, αφού δεν έχετε δικαιώματα επειδή δεν έχετε συναίσθηση του εαυτού σας» Αλλά δεν το λέμε αυτό. Απεναντίας λέμε ότι αυτή η αδυναμία τους χρήζει προστασίας, ότι θα χρησιμοποιήσουμε οτιδήποτε (?) για να τους προστατεύσουμε. Μια άλλη άποψη –παρόμοια με αυτή του Φράι που είδαμε νωρίτερα- είναι ότι δικαιώματα έχουν αυτοί που μπορούν να μιλούν, που διαθέτουν γλώσσα. Επίσης, ότι δικαιώματα έχουν όσοι διαθέτουν αθάνατη ψυχή. Και αυτός είναι όπως ισχυρίζονται ο λόγος που έχουν οι άνθρωποι δικαιώματα, επειδή δηλαδή έχουν αθάνατη ψυχή. Αν σκεφτούμε την έννοια της αθάνατης ψυχής όμως, αυτή διαφοροποιεί τα δεδομένα μεταθάνατον. Συνεχίζεις να ζεις μετά τον θάνατο, εάν διαθέτεις αθάνατη ψυχή. Αλλά αν το σκεφτούμε λογικά τι αλλάζει η αθάνατη ψυχή σε κάποιο ων πριν αυτό πεθάνει; Είναι κάτι τελείως άσχετο…Οι δύο αυτές έννοιες δεν συνδέονται μεταξύ τους με καμία λογική. Εδώ θα ξαναχρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα από τον χώρο της τέχνης και συγκεκριμένα τον Σι Ες Λιούις, που ίσως να γνωρίζετε κάποιοι από τα μυθιστορήματά του. Ο Λιούις τον περασμένο αιώνα έθεσε μία συγκεκριμένη λογική σκέψη. Είπε δηλαδή, «ωραία, συμφωνώ ότι τα ζώα δεν έχουν ψυχή, ενώ εμείς έχουμε». Και τον ρώτησαν «Τότε υποστηρίζετε ότι μπορούμε να κάνουμε και οτιδήποτε πάνω σε αυτά έτσι;». Ο Λιούις όμως απάντησε «Όχι…γιατί δεν μοιάζετε να συνειδητοποιείτε ότι αφού δεν έχουν ψυχή δεν έχουν και μεταθάνατον ζωή. Και έτσι αυτή η ζωή που έχουν τώρα είναι και η μοναδική τους». Τότε πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε… Είμαστε υποκείμενα της ζωής, κάτι το οποίο καθορίζει τα δικαιώματά μου προς εσάς, τα αντίστοιχα δικά σας προς εμένα και τα δικαιώματά μας ως προς το μωρό ή τα άτομα με ειδικές ανάγκες –που ανέφερα πριν. Υπάρχει κάτι το οποίο γίνεται μέσα τους, είναι υποκείμενα της ζωής. Υπάρχουν αντιρρήσεις όμως για αυτή την άποψη. Αν αποδεχτούμε ότι τα ζώα είναι υποκείμενα ζωής, τότε όλα τα ζώα τα οποία προανέφερα στην ομιλία μου ή είδαμε στα βίντεο πριν έχουν δικαιώματα, ακριβώς επειδή είναι υποκείμενα ζωής, όπως ακριβώς εγώ ή εσείς. Η έννοια των δικαιωμάτων δεν έχει να κάνει όμως με την ανθρώπινη ύπαρξη και δεν αποτελεί μέρος της εξάπλωσης και της ανάπτυξης του κόσμου. Λένε ότι δεν καταλαβαίνουν την έννοια των δικαιωμάτων. Ούτε το μωρό μπορεί όμως… Επίσης δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τους ελέφαντες για παράδειγμα, ή τα παιδιά και τα μωρά αντίστοιχα επειδή δεν αντιλαμβάνονται την έννοια των δικαιωμάτων. Άλλος ισχυρισμός είναι ότι δεν σέβονται τα δικαιώματά μας. Εννοούν ότι αν εγώ μια ημέρα βαδίζω στο δρόμο πηγαίνοντας κάπου και με δει ένα λιοντάρι, δεν πρόκειται να πει «Α. να ο Ρέιγκαν. Έχει δικαιώματα, Θα τα σεβαστώ…δεν θα τον κάνω να υποφέρει». Θα πει το λιοντάρι, «να ένα ωραίο γεύμα» και τότε καταλαβαίνετε…θα μου επιτεθεί και τέλος (θα γίνω φρυγανιά στα δόντια του). Το να μην σέβεται κάποιος τα δικαιώματά μας, όμως δεν είναι απαιτούμενο για την ανθρώπινη κοινότητα, μεταξύ ανθρώπων: Δεν απαιτούμε δηλαδή κάτι αντίστοιχο από ένα άτομο με διανοητικά προβλήματα το οποίο βάζει κατά λάθος φωτιά σε ένα σπίτι. Σε αυτή την περίπτωση δεν ισχυριζόμαστε ότι το άτομο αυτό που δεν είχε επίγνωση των πράξεών του δεν σεβάστηκε τα δικαιώματά μας (στην προκειμένη περίπτωση το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας). Ούτε φυσικά ότι το άτομο αυτό δεν έχει δικαιώματα. Δεν αιτιολογούμε λοιπόν τα πράγματα κατ’ αυτό τον τρόπο όταν πρόκειται για ανθρώπους, γιατί να τα αιτιολογούμε έτσι ότν έχουμε να κάνουμε με ζώα…Αυτό είναι προκατάληψη προς όφελος των ανθρώπων. Άλλος ισχυρισμός είναι ότι τα ζώα βρίσκονται «υπό την κυριαρχία μας». Δηλαδή μας τα έδωσε ο Θεός…Όπως γράφεται και σε ένα σημείο της Βίβλου «…Και ο Θεός έδωσε τα ζώα σους ανθρώπους…» Γι’ αυτό λοιπόν λένε ότι τα ζώα δεν έχουν δικαιώματα. Δεν ξέρω ποια είναι η άποψή σας, αλλά δεν νομίζω ότι μέσω της Βίβλου μπορούμε να δώσουμε με ικανοποιητικές απαντήσεις σε ερωτήματα λογικής. Από την άλλη πλευρά αναγνωρίζω ότι πρόκειται περί ενός συνηθισμένου μέσου για την κατανόηση των πραγμάτων. Έτσι, για τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων, όπως εγώ για παράδειγμα, θεωρώ σημαντικό να δίνουμε τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά. Θα προσπαθήσω να απαντήσω. Ας κοιτάξουμε την Γένεση, από όπου και προέρχεται η αντίληψη για αυτή την έννοια. Εκεί αναφέρεται ότι ο Θεός μας «δίνει» την κυριαρχία επί των ζώων. Πρόκειται για κάτι που λαμβάνει χώρα στον κήπο της Εδέμ. Αλλά θυμηθείτε ότι οι πρωτόπλαστοι στον κήπο της Εδέμ, ο Αδάμ και η Εύα ήταν γυμνοί, δεν φορούσαν ρούχα. Και δεν θα «πήγαιναν στην αγορά να πάρουν ρούχα» φτιαγμένα από ζώα, να αγοράσουν δέρματα. Δεν είχαν με τα ζώα μια σχέση εκμετάλλευσης, φορώντας ρούχα τα οποία προέρχονταν από αυτά. Ήταν και αυτοί ζώα με ανάγκες Αν θυμηθείτε τι λέει η Γένεση πριν φύγουν ο Αδάμ με την Εύα, ο Θεός τους δίνει την Γη, τους δίνει τα δέντρα, τους καρπούς, όλα αυτά θα εξασφαλίζουν την τροφή τους, (το κρέας τους… Και είμαι ευτυχισμένος για το γεγονός ότι όταν ο Θεός μας έδινε αυτήν την κυριαρχία επί των ζώων ήθελε να είμαστε υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων. Υπάρχουν κάποιες πρακτικές επιπτώσεις όταν τα δικαιώματα χρησιμοποιούνται ως ατού: Δεν μπορούμε επίσης να τον δικαιολογήσουμε στα πλαίσια του προσωπικού οφέλους. Δεν μπορεί να λέει κάποιος «θα βγω να πυροβολήσω κάποια άγρια ζώα, προκειμένου να ανέβει το κύρος μου στην δουλειά μου, ή εκεί που μένω, ή μεταξύ των κυνηγών». Επίσης δεν είναι επαρκής αιτιολόγηση παραβίασης δικαιωμάτων. Δεν μπορεί να υπάρχει τέτοια αιτιολόγηση για το λεγόμενο κοινό καλό. Θυμηθείτε το πείραμα που προανέφερα με την σύφιλη. Δεν μπορούμε να αιτιολογούμε την παραβίαση των δικαιωμάτων κάποιου στο όνομα του κοινού καλού, της κοινής ωφέλειας. Έτσι, εάν τα ζώα έχουν δικαιώματα, δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι αντίστοιχο ούτε και σε αυτά. Όλες αυτές οι πρακτικές επιπτώσεις βρίσκουν εφαρμογή στην διατροφή μας, στην ένδυσή μας, στην μόρφωση και την διασκέδασή μας. Εφαρμόζονται σε όλες τις πτυχές της ζωής μας. Οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων των ζώων δεν είναι μεταρρυθμιστές, Δεν ζητούμε περισσότερο ανθρώπινη συμπεριφορά, Είμαστε υπέρμαχοι της κατάργησης των διαφόρων μορφών εκμετάλλευσης των υπολοίπων ζώων. Προσπαθούμε να θέσουμε εκτός της αγοράς την βιομηχανία κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης των ζώων. Παλεύουμε…όχι για μεγαλύτερα κελιά…αλλά για άδεια κελιά.
Ο σκοπός των απόψεων που παρέθεσα και για τον οποίο βρίσκομαι εδώ απόψε, μια ευκαιρία για την οποία θέλω να σας ευχαριστήσω και πάλι, είναι να επεκτείνω την επίκληση αυτή της φιλοσοφίας… Σας ευχαριστώ! |
14 Ιουλίου 2009 Μετάφραση-Κείμενο: Άρης Καπαράκης |