Βοθρολύματα ή αστικά λύματα θεωρούνται τα ακατέργαστα αστικά λύματα που συλλέγονται από την αποχέτευση και που απορρίπτονται χωρίς επεξεργασία σε διάφορους αποδέκτες.
Από τι αποτελούνται; Τι περιέχουν; Που καταλήγουν συνήθως; Γιατί δεν έχουμε επιδημίες μέχρι σήμερα; Ερωτήσεις – Προβλήμτα, Πιθανά μέτρα για την προστασία της Δημόσιας Υγείας.
Τα βοθρολύματα μπορεί να περιέχουν:
— Παθογόνους μικροοργανισμούς όπως βακτήρια (π.χ Σαλμονέλλα), πρωτόζωα (π.χ. Γιάρδια και Κρυπτοσπορίδιο), ιούς (π.χ. Ηπατίτιδα Α, εντεροϊούς) που αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για τη Δημόσια Υγεία στην περίπτωση που μολυνθεί το πόσιμο ή το θαλασσινό νερό.
Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα ακόμα και σε χαμηλές συγκεντρώσεις. Για παράδειγμα, οι ιοί εντερικής προέλευσης μπορεί να είναι μολυσματικοί σε συγκεντρώσεις από 1 έως 10 σωματίδια ενώ ένα μολυσμένο άτομο με ιούς μπορεί να αποβάλλει από 103-109 σωματίδια ιών ανά γραμμάριο κοπράνων.
— Θρεπτικά συστατικά (όπως νιτρικά, φωσφορικά) που μπορεί να δημιουργήσουν αύξηση αλγών και ευτροφισμό στα νερά που καταλήγουν
— Χημικές ουσίες όπως απορρυπαντικές ουσίες
— Αυξημένο αριθμό διαλυμένων σωματιδίων
— Ογκώδη στερεά αντικείμενα
Που καταλήγουν συνήθως;
Οι επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης απόθεσης βοθρολυμάτων εξαρτώνται από τον αποδέκτη τους κάθε φορά:
α) η απόρριψη σε επιφανειακά νερά έχει σαν αποτέλεσμα να μολύνονται οι υδάτινοι πόροι και κάποια στιγμή τόσο τα νερά που χρησιμοποιούμε για άρδευση αλλά και για τις καθημερινές μας ανάγκες θα εγκυμονούν κινδύνους για τη δημόσια υγεία.
β) η απόρριψη των βοθρολυμάτων σε αγροτικές περιοχές μειώνει ή/και καταστρέφει τις σοδειές των αγροτών μας, καθώς περιέχουν μεγάλες ποσότητες απορρυπαντικών και άλλων χημικών ουσιών οι οποίες μπορεί να αποβούν καταστροφικές για τις καλλιέργειες.
γ) η απευθείας απόρριψη στη θάλασσα, υποβαθμίζει την ποιότητα του θαλασσινού νερού με συνακόλουθο αποτέλεσμα την υποβάθμιση των παράκτιων περιοχών και τους αντίστοιχους πιθανούς κινδύνους για τους κολυμβητές
Στις Η.Π.Α σύμφωνα με την Environmental Protection Agency, κάθε χρόνο 1.8 -3.5 εκατ. ασθένειες προκαλούνται από κολύμβηση σε νερά μολυσμένα από απόρριψη ακατέργαστων λυμάτων και επιπλέον 500,000 ασθένειες από μολυσμένο πόσιμο νερό.
Ανεξάρτητα βέβαια του αποδέκτη των βοθρολυμάτων, επιβάλλεται (δυστυχώς όχι από την ελληνική νομοθεσία) ο έλεγχος των λυμάτων (επεξεργασμένων και μη) για την παρουσία ιών και παρασίτων και όχι μόνο βακτηρίων.
Γιατί δεν έχουμε επιδημίες μέχρι σήμερα;
Εξαιτίας του ότι οι περισσότερες υδατογενείς ασθένειες προκαλούν συμπτώματα (όπως η ναυτία και η διάρροια) που δεν απαιτούν ιδιαίτερη ιατρική φροντίδα και επειδή οι άνθρωποι μπορούν να εμφανίσουν τα συμπτώματα αυτά και αν προσβληθούν από παθογόνους μικροοργανισμούς με πολλούς διαφορετικούς τρόπους (π.χ. από μολυσμένα νερά αναψυχής ή πόσιμα νερά ή τρόφιμα ή από επαφή από άνθρωπο σε άνθρωπο), πολλές επιδημίες και σποραδικές περιπτώσεις υδατογενών λοιμώξεων δεν καταγράφονται.
Ποια είναι η πιθανότητα μόλυνσης του υδάτινου περιβάλλοντος από βοθρολύματα;
Η πορεία των λυμάτων στο περιβάλλον περιγράφεται από το ακόλουθο σχήμα:
Ο βαθμός στον οποίο τα βοθρολύματα θα επηρεάσουν την ποιότητα του υδάτινου περιβάλλοντος (πόσιμο νερό και νερά αναψυχής) εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η ποιότητα της επεξεργασίας του πόσιμου νερού, τη θέση του σταθμού επεξεργασίας λυμάτων και την απόστασή του από τις παραλίες, και τις περιβαλλοντικές συνθήκες όπως ο κυματισμός στις θάλασσες και η κατεύθυνση του ανέμου. Βέβαια υπάρχει γενικά, έλλειψη επαρκούς επιστημονικής γνώσης για το χρόνο επιβίωσης στο νερό πολλών από τα παθογόνα που βρίσκονται στα λύματα καθώς και εκτίμηση της απόστασης που μπορούν να «ταξιδέψουν» οι παθογόνοι μικροοργανισμοί σε πολύπλοκα υδάτινα οικοσυστήματα.
Τι γίνεται μέχρι σήμερα; Ερωτήσεις-προβλήματα
Συνήθως αυτό που γίνεται για την προστασία των πολιτών είναι να πραγματοποιούνται μετρήσεις για τα επίπεδα E. coli και εντερόκοκκων στα νερά αναψυχής κατά την κολυμβητική περίοδο. Η E. coli αποτελεί «δείκτη» κοπρανώδους ρύπανσης και συνεπώς επιδεικνύει την πιθανή παρουσία άλλων παθογόνων στα λύματα και κατά συνέπεια στο νερό. Έρευνες όμως έχουν δείξει ότι μερικά παθογόνα, ιδιαίτερα ιοί και παράσιτα επιβιώνουν στο νερό για πολύ μεγαλύτερο διάστημα από ότι βακτήρια όπως η E.coli. Επιπλέον η E.coli δείχνει την παρουσία μικροβιολογικής μόλυνσης (που ακολουθεί την στοματοπρωκτική οδό) και όχι άλλων ουσιών όπως βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα, άλγες ή παθογόνων όπως η ψευδομονάδα ή η Λεγιονέλλα που μολύνουν τον άνθρωπο μέσω άλλων οδών.
Για την αποφυγή προβλημάτων για τη Δημόσια Υγεία και την προστασία των πολιτών, το πιο σημαντικό μέτρο είναι η εκτίμηση κινδύνου που θα δώσει μια συνολική απάντηση στο πρόβλημα. Παράλληλα παραμένουν σημαντικά ερωτήματα όπως:
— Πόσο χρόνο τα διάφορα παθογόνα παραμένουν στο υδάτινο περιβάλλον και αποτελούν κίνδυνο για τη Δημόσια Υγεία ακόμα και όταν τα επίπεδα Ε.coli βρίσκονται σε κανονικά επίπεδα
— Πως οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που βρίσκονται στα λύματα ταξιδεύουν σε μεγάλα οικοσυστήματα όπως η θάλασσα και πως οι περιβαλλοντικές συνθήκες επηρεάζουν τα επίπεδα μόλυνσης σε κάθε παραλία.
— Ποια είναι η σχετική συμβολή της ρύπανσης από τα λύματα στην επικινδυνότητα για τη Δημόσια Υγεία σε σχέση με άλλες πηγές μόλυνσης που επηρεάζουν τη θάλασσα.
Τι γίνεται μέχρι σήμερα; Ερωτήσεις-προβλήματα
Συνήθως αυτό που γίνεται για την προστασία των πολιτών είναι να πραγματοποιούνται μετρήσεις για τα επίπεδα E. coli και εντερόκοκκων στα νερά αναψυχής κατά την κολυμβητική περίοδο. Η E. coli αποτελεί «δείκτη» κοπρανώδους ρύπανσης και συνεπώς επιδεικνύει την πιθανή παρουσία άλλων παθογόνων στα λύματα και κατά συνέπεια στο νερό. Έρευνες όμως έχουν δείξει ότι μερικά παθογόνα, ιδιαίτερα ιοί και παράσιτα επιβιώνουν στο νερό για πολύ μεγαλύτερο διάστημα από ότι βακτήρια όπως η E.coli. Επιπλέον η E.coli δείχνει την παρουσία μικροβιολογικής μόλυνσης (που ακολουθεί την στοματοπρωκτική οδό) και όχι άλλων ουσιών όπως βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα, άλγες ή παθογόνων όπως η ψευδομονάδα ή η Λεγιονέλλα που μολύνουν τον άνθρωπο μέσω άλλων οδών.
Για την αποφυγή προβλημάτων για τη Δημόσια Υγεία και την προστασία των πολιτών, το πιο σημαντικό μέτρο είναι η εκτίμηση κινδύνου που θα δώσει μια συνολική απάντηση στο πρόβλημα. Παράλληλα παραμένουν σημαντικά ερωτήματα όπως:
— Πόσο χρόνο τα διάφορα παθογόνα παραμένουν στο υδάτινο περιβάλλον και αποτελούν κίνδυνο για τη Δημόσια Υγεία ακόμα και όταν τα επίπεδα Ε.coli βρίσκονται σε κανονικά επίπεδα
— Πως οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που βρίσκονται στα λύματα ταξιδεύουν σε μεγάλα οικοσυστήματα όπως η θάλασσα και πως οι περιβαλλοντικές συνθήκες επηρεάζουν τα επίπεδα μόλυνσης σε κάθε παραλία.
— Ποια είναι η σχετική συμβολή της ρύπανσης από τα λύματα στην επικινδυνότητα για τη Δημόσια Υγεία σε σχέση με άλλες πηγές μόλυνσης που επηρεάζουν τη θάλασσα.
Πιθανά μέτρα για την προστασία της Δημόσιας Υγείας
Αρκετά προληπτικά μέτρα μπορούν να ληφθούν. Ήδη εξαιτίας της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τα νερά αναψυχής (που η Ελλάδα δεν έχει εφαρμόσει ακόμα), θα πρέπει να συνταχθεί ένα προφίλ των παραλιών που θα περιλαμβάνει και τις πηγές ρύπανσης σε κάθε παραλία. Το σύστημα αυτό αν εφαρμοστεί θα βοηθήσει προς τη σωστή κατεύθυνση της αντιμετώπισης των προβλημάτων.
Μερικές χώρες έχουν εφαρμόσει ένα σύστημα προειδοποίησης για τους πολίτες με χρώματα για κάθε παραλία:
Πράσινο: όταν τα το νερό είναι μέσα στα όρια
Κίτρινο: αυξημένος κίνδυνος ασθένειας λόγω μετρήσεων E. Coli
Κόκκινο: “Κλειστή” όταν τα βακτήρια είναι σε αυξημένα επίπεδα E.coli ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ασθένειας
Επίσης, όσο υπάρχει το πρόβλημα με την απόρριψη των βοθρολυμάτων, θα πρέπει να επεκταθεί το πρόγραμμα των μετρήσεων (έστω και καθημερινά) για να διασφαλίζεται η Δημόσια Υγεία ειδικά σε περιοχές που υποψιαζόμαστε ότι υπάρχει δυνητικά πρόβλημα και αποτελούν σημαντικές κολυμβητικές περιοχές. Η επέκταση των μετρήσεων θα μας παρέχει μια άμεση λύση προστασίας στην κολυμβητική περίοδο. Βέβαια, θα είναι καλό να χρησιμοποιούνται ταχείες τεχνικές όπως οι μοριακές προκειμένου να έχουμε άμεσα μικροβιολογικά δεδομένα της επιβάρυνσης στις θάλασσες και όχι αποτελέσματα μετά από 2 ημέρες με τις κλασσικές μικροβιολογικές τεχνικές.
Ανεξάρτητα όμως από τα παραπάνω μέτρα, ο πιο σημαντικός στόχος θα πρέπει να είναι η αποφυγή απόρριψης βοθρολυμάτων (χωρίς ενδιάμεση επεξεργασία) στους υδάτινους αποδέκτες (ποτάμια, ρυάκια, θάλασσες) γεγονός που από μόνο του ανεξάρτητα των μέτρων που θα λάβουμε, θα εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους για τη Δημόσια Υγεία.
09 Ιουλίου 2009
Απ. Βανταράκης, Επικ. Καθηγητής Υγιεινής,
Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρική Σχολή, Παν/νιο Πατρών.
