ΙΔΕΕΣ & ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ – ΜΕΡΟΣ Β’

hans h1 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

 hans h1 - Σόλων ΜΚΟΠως από τον μοντερνισμό περάσαμε στον μεταμοντερνισμό και πως τελικά φτάσαμε στην πλήρη εμπορευματοποίηση;

            Σε αυτό και σε μία σειρά άλλων ερωτημάτων απαντάει ο κύριος Σάββας Κονταράτος, ομότιμος καθηγητής Θεωρίας του Χώρου – Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στην εξαιρετική ομιλία του με θέμα «Περιβάλλον και Τέχνη σε συνθήκες Παγκοσμιοποίησης»  στα πλαίσια της Ημερίδας «Στοχασμοί: Τέχνη-Φύση και Περιβάλλον» που διοργάνωσε η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στις 5 Ιουνίου 2009.

20ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ: ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ
            Οι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι της εποχής, είχαν σύμφωνα με τον κ. Κονταράτο πλήρη επίγνωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών προβλημάτων της εποχής τους. Πίστευαν όμως ότι μια ορθολογικά σχεδιασμένη αναμόρφωση του υλικού περιβάλλοντος όχι μόνο θα θεράπευε κοινωνικές δυσλειτουργίες αλλά θα επέτρεπε και την δημιουργία νέων σχέσεων σε κοινωνικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο. Παράλληλα, εμφανίζονται νέα πρότυπα, απαλλαγμένα από συμβάσεις του παρελθόντος. 

         Τα κινήματα μοντερνισμού του πρώτου τετάρτου του 20ου αιώνα στην αρχιτεκτονική και τις εικαστικές τέχνες με δηλωμένη ανατρεπτική διάθεση και τα οποία συχνά εμπεριείχαν οράματα κοινωνικής αλλαγής έδωσαν στην ανθρωπότητα έργα υψηλής ποιότητας και προήγαγαν καινοτομικές αντιλήψεις που διατηρούν ακόμα την σημασία τους. Απέτυχαν όμως στην επιδίωξή τους να επικοινωνήσουν με το ευρύ κοινό.

        Τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες ο μοντερνισμός φέρει τα εύσημα όλων αφού είχε καταπολεμηθεί από τα μεσοπολεμικά ολοκληρωτικά καθεστώτα επικράτησε απόλυτα στον λεγόμενο «ελεύθερο κόσμο». 
        Η μαζική και συχνά επιπόλαιη εφαρμογή των αρχών του μοντερνισμού όμως αποκάλυψε πολλές από τις αδυναμίες του. Ο εικαστικός μοντερνισμός με την σειρά του αφομοιώθηκε από το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα αφού το διευρυμένο πλέον εμπόριο της τέχνης απαιτούσε την πάση θυσία συνεχή παραγωγή, εναρμονισμένη μάλιστα με το διευρυμένο και συνεχές εμπόριο καταναλωτικών αγαθών. Τα πλατιά λαϊκά στρώματα στράφηκαν στην «κατανάλωση» εύπεπτων προϊόντων της επίσης μαζικοποιημένης λαϊκής κουλτούρας. Και η μικρή μειοψηφία όμως στην οποία απευθύνονταν αυτοί οι πειραματισμοί περιορίστηκε τελικά σε μια «εθιμοτυπική προσκύνησή τους». 

400px 2 - Σόλων ΜΚΟΗ αντίδραση στο κίνημα του μοντερνισμού, ξεκινάει από την δεκαετία του ’60 και γιγαντώνεται την δεκαετία του ’70: είναι ο λεγόμενος μεταμοντερνισμός. Αν και με αρκετά εύστοχη κριτική ο μεταμοντερνισμός στο όνομα του δημοκρατικού πλουραλισμού διολίσθησε στην λογική «όλα επιτρέπονται», ενώ δεν δέχθηκε την οποιαδήποτε διασύνδεση των τομέων της αρχιτεκτονικής, της πολεοδομίας και των εικαστικών τεχνών με ζητήματα κοινωνικής αλλαγής και απέρριψε οποιοδήποτε κριτήριο πέραν της εμπορικής επιτυχίας.

Η μεταμοντέρνα νοοτροπία που είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την οικονομία, παραμένει κατά τον κ. Κονταράτο κυρίαρχη, έστω και αν η μεταμοντέρνα αισθητική είναι «εκτός μόδας», ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και της επακόλουθης επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού σε παγκοσμιοποιημένη αγορά.   

           Η παγκοσμιοποίηση φέρνει στο προσκήνιο μια σειρά νέων δεδομένων:
-κατάργηση κάθε φραγμού στις κινήσεις του κεφαλαίου, 
-μετατόπιση της μεταποιητικής δραστηριότητας από τις ανεπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες, -συρρίκνωση του διαχειριστικού και εθνικού ρόλου των εθνικών κρατών, 
-αύξουσα ισχύ υπερεθνικών οργανισμών στην παγκόσμια οικονομία, και 
-τις συνεχώς εντεινόμενες πολιτισμικές ροές που καθιστούν ήδη δυσδιάκριτες τις όποιες τοπικές κουλτούρες.

          Η μεταμοντέρνα διανόηση μπορεί να μην εκθείασε την παγκοσμιοποίηση αλλά προβλήθηκε ως αναπότρεπτη διαδικασία η οποία ξεφεύγει από κάθε πολιτικό έλεγχο και συνεπαγωγικά απαρχαιώνει κάθε αριστερό πολιτικό πρόταγμα.
         Είναι δύσκολο να εντοπιστούν ακόμα οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στο περιβάλλον και την τέχνη. Κάποιες όμως είναι πολύ εμφανείς.  Η απαξίωση του αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, βασικού εργαλείου άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής σε θεωρία και πράξη.  
          Οι υποστηρικτές του λεγόμενου no-plan, μη-σχεδιασμού ή post-plan, μετά-σχεδιασμού υποστηρίζουν ότι ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός σχεδιασμός είναι απαραίτητος μόνο στην επίλυση τεχνικών προβλημάτων. 
         Όλα τα μεγάλα προγράμματα όμως των τελευταίων δεκαετιών δεν απέβλεπαν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων αλλά στον εξοπλισμό μητροπολιτικών κέντρων και περιφερειών με τεχνικές υποδομές και υλικές εγκαταστάσεις οι οποίες θα προωθούσαν την ανταγωνιστικότητά τους στο στερέωμα των λεγόμενων global-cities, των παγκόσμιων πόλεων. 

          Πρόκειται για έναν «γεωπολιτικό δαρβινισμό» τείνει να μετατρέψει την ίδια την πόλη σε εμπορεύσιμο προϊόν η οποία οφείλει να διατηρηθεί στην παγκόσμια αγορά με όρους μάρκετινγκ, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την διαφήμιση της πόλης του Άμστερνταμ με σλόγκαν το “I, Amsterdam”, «Εγώ, το Άμστερνταμ». 

          Αν όμως σήμερα η πόλη μεταβάλλεται σε εμπόρευμα, πως θα μπορούσε η αρχιτεκτονική και οι άλλες της τέχνες να ξεφύγουν από την εμπορευματοποίηση και συνεπακόλουθα από την λαβή των μηχανισμών διαμεσολάβησης και διαφημιστικής προβολής με αγοραία κριτήρια; Η μεταμοντέρνα νοοτροπία όμως επιτρέπει σε δημιουργούς και κριτικούς από την μία να σχολιάζουν και να ειρωνεύονται την δημιουργειθήσα κατάσταση ενώ ταυτόχρονα είναι πλήρως ικανοποιημένοι από την ένταξή τους στο σύστημα. 

Διαβάστε εδώ το πρώτο μέρος της ομιλίας του κ. Κονταράτου “Περιβάλλον και Τέχνη σε συνθήκες Παγκοσμιοποίησης”¨

Δείτε εδώ σε βίντεο ολόκληρη την ομιλία του κ. Κονταράτου

12 Ιουνίου 2009

Κείμενο-προσαρμογή-απομαγνητοφώνηση: Άρης Καπαράκης
Συνεργάτης της ΜΚΟ Σόλων
aris@solon.org.gr