ΓΙΑ ΕΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙ...ΨΩΜΙ

wheat close up - Σόλων ΜΚΟ Η οικονομική κρίση κατακλύζει καθημερινά με θέματα τα μέσα ενημέρωσης παγκοσμίως και όταν αυτή δεν αποτελεί το πρώτο θέμα οι τεράστιες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παίρνουν με την σειρά τους τα φώτα της δημοσιότητας.

Σε έναν κόσμο που προχωρά εν μέσω των δύο μεγάλων κρίσεων όμως, μια τρίτη και ίσως πιο ύπουλη από όλες, η παγκόσμια διατροφική κρίση, φαίνεται να περνά στα…ψιλά.

Σύμφωνα με την οργάνωση Save The Children δέκα εκατομμύρια επιπλέον παιδιά στον πλανήτη θα αντιμετωπίσουν την πείνα εξαιτίας της τελευταίας οικονομικής κρίσης, ενώ εκτιμά ότι 2,8 εκατομμύρια παιδιά θα πεθάνουν μέχρι το 2015 εξαιτίας της, μόνο στην Αφρική.

Ο Tρίτος Kόσμος και ιδιαίτερα η «μαύρη ήπειρος» είναι αυτή που πληρώνει το ειδεχθέστερο τίμημα καθώς είδε τα τελευταία χρόνια τις τιμές των τροφίμων να εκτοξεύονται. Σε χώρες όπως η Αιθιοπία υπάρχουν τρόφιμα των οποίων η τιμή έχει σημειώσει άνοδο της τάξεως του 600% τον τελευταίο χρόνο. Στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό το ένα τρίτο των παιδιών κάτω των 5 ετών είναι λιποβαρή. Στην Τανζανία ένα στα δέκα παιδιά πεθαίνει εξαιτίας της κακής ή της ελλιπούς διατροφής πριν τα πέντε του χρόνια.

Οι κύριοι υπεύθυνοι για τις δραματικά αυξανόμενες τιμές των τροφίμων παγκοσμίως, ηγέτες των είκοσι πλουσιότερων κρατών του κόσμου, προτίμησαν να μην ασχοληθούν με το ζήτημα της παγκόσμιας διατροφικής κρίσης στην πρόσφατη Σύνοδο του G-20 στο Λονδίνο. Θα ήταν μάλιστα παράδοξο να απασχολήσει το διατροφικό ζήτημα την συγκεκριμένη Σύνοδο, αφού επί της ουσίας δεν τους έχει απασχολήσει ποτέ άλλοτε. Ήταν άλλωστε μια Σύνοδος στην οποία θα συζητούνταν τα σοβαρά προβλήματα, δηλαδή τα οικονομικά, αλλά όχι «δευτερεύοντα» όπως έκριναν μάλλον ότι είναι, το περιβάλλον και εν προκειμένω και η διατροφική κρίση.

Για πολλές δυτικές –και όχι μόνο- πλούσιες χώρες τα στοιχεία που αφορούν το διατροφικό πρόβλημα του Τρίτου Κόσμου δεν είναι παρά απλές στατιστικές.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Γεωργίας η συνολική παραγωγή τροφίμων επαρκεί για να καλύψει όχι μόνο τις ολοένα και αυξανόμενες υπάρχουσες ανάγκες, αλλά και για να θρέψει τον παγκόσμιο πληθυσμό τουλάχιστον μιάμιση φορά παραπάνω από την υπάρχουσα ζήτηση. Καταρρίπτεται έτσι το εξαρχής αυθαίρετο επιχείρημα ότι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού ευθύνεται πρωτίστως για την διατροφική κρίση.

Με αυτά τα στοιχεία, καταρρίπτεται επίσης και το επιχείρημα περί ανόδου των τιμών εξαιτίας της αυξημένης ζήτησης από τις αγορές Κίνας-Ινδίας και άλλων μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών: οι μεγάλες εταιρίες προτίμησαν να περιορίσουν τα προς πώληση αποθέματα προκειμένου να αυξήσουν τις τιμές αφήνοντας τεράστιες ποσότητες παραγωγής να αχρηστευθούν, έχοντας ως απώτερο σκοπό να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους μέσω μιας αύξησης των τιμών που θα επέφερε η αυξημένη ζήτηση. Έτσι δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι τεράστιες ποσότητες τροφίμων καταστρέφονται την ίδια στιγμή που εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι λιμοκτονούν.

Μια τρίτη αιτία που αναφερόταν ως υπεύθυνη για την άνοδο των τιμών, η ανάπτυξη βιοκαυσίμων σε βάρος της παραγωγής τροφίμων, έχει γίνει πια αντικείμενο συζήτησης ακόμα και μεταξύ των αρχικών υποστηρικτών της.
Όσο για την άνοδο του πετρελαίου, μόλις αυτό –από τα μέσα του 2008- κατρακύλισε, καμία πτώση δεν επετεύχθη στις τιμές των τροφίμων παγκοσμίως.

Η κατάσταση΄αντί να βελτιώνεται, επιδεινώνεται ραγδαία: Το 2007 και το 2008 ξέσπασαν κοινωνικές ταραχές με αφορμή τον ελλιπή σιτισμό σε περισσότερα από 30 κράτη του πλανήτη.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη το 2008 οι άνθρωποι που απειλούνται υπό το φάσμα της πείνας ξεπέρασαν τα 960 εκατομμύρια, αυξανόμενοι κατά 110 περίπου εκατομμύρια σε σχέση με το 2004. Η Unicef υποστηρίζει ότι «300 εκατομμύρια παιδιά πάνε κάθε βράδυ για ύπνο πεινασμένα».

Η αδιαφορία των πλούσιων χωρών και των πολιτικών ηγεσιών τους είναι εγκληματική, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς ότι με απλά προγράμματα όπως για παράδειγμα το Millenium Villages –στο οποίο αγρότες στην Αφρική εκπαιδεύτηκαν σε καλύτερους μεθόδους καλλιέργειας και καλύτερους τρόπους διάθεσης των προϊόντων τους- τα αποτελέσματα ήταν κάτι παραπάνω από εντυπωσιακά. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα όπως και άλλα παρόμοια που έχουν λάβει χώρα στο παρελθόν δείχνουν ότι οι ανεπτυγμένες χώρες μπορούν με πραγματικά ελάχιστο κόστος να σώσουν ζωές και να αυξήσουν αισθητά το βιοτικό επίπεδο εκατομμυρίων ανθρώπων στον τρίτο κόσμο.

Η αδιαφορία αυτή όμως έχει και τις αιτίες και τις αφορμές της. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας –ενός ακόμα από τους Οργανισμούς που έχει δεχθεί σωρεία επικρίσεων για το ρόλο του στην παγκόσμια διατροφική κρίση- οι τιμές των τροφίμων σημείωσαν αύξηση 83% τα τελευταία τρία χρόνια.

Την ίδια περίοδο (2005-2008) πολλές πολυεθνικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται έμμεσα ή άμεσα στον τομέα των τροφίμων είδαν τα κέρδη τους να διπλασιάζονται.
Διπλασιασμός μάλλον φυσιολογικός αν αναλογιστεί κανείς ότι από τον Μάρτιο του 2007 έως τον Μάρτιο του 2008, η τιμή του καλαμποκιού είχε αυξηθεί κατά 31%, του ρυζιού κατά 74%, της σόγιας κατά 87% και του σιταριού κατά 130%! [1]

Η άνοδος μάλιστα των τροφίμων παγκοσμίως, συνεχίστηκε και συνεχίζεται ακόμα και μετά την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου, το οποίο πολλοί ευαγγελίζονταν ως κύριο λόγο των μεγάλων αυξήσεων πριν από ενάμιση με δύο χρόνια. Για να αναφέρουμε μόνο ένα παράδειγμα στον τομέα των σιτηρών, το πρώτο εξάμηνο του 2008, με τις τιμές πολλών βασικών τροφίμων να έχουν εκτοξευτεί σε όλο τον κόσμο, η γιγαντιαία Archer–Daniels-Midland ανέφερε κέρδη ύψους 42%. Οι Midland, Monsanto, Deere & Co., και Mosaic για την ίδια περίοδο ανακοίνωναν περήφανες αντίστοιχα κέρδη.

wheat planting rig may 2007 - Σόλων ΜΚΟ
Φωτό:Wikipedia

Έτσι οι κατεξοχήν μεγάλοι εξαγωγείς τροφίμων (ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς, Ρωσία, Γαλλία και Βραζιλία και Αργεντινή) συνεχίζουν να αποκομίζουν μεγάλα οφέλη από την κρίση.
Επιπλέον η διατροφική κρίση γίνεται ένα εν δυνάμει γεωπολιτικό όπλο στα χέρια των «ισχυρών» ως μέσο πίεσης σε κυβερνήσεις που δεν ακολουθούν την «πεπατημένη». Μεγαλύτερο παράδειγμα η εκβιαστική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και κάποιων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω των εταιριών τους τον τελευταίο χρόνο στην διατροφική κρίση της Βενεζουέλας.

Εν μέσω προειδοποιήσεων για το ζοφερό μέλλον της παγκόσμιας διατροφής, κράτη όπως η Νότια Κορέα και η Ταιβάν προτιμούν να αγοράσουν τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες, προωθώντας στο όνομα της αντιμετώπισης του δικού τους διατροφικού προβλήματος και σωρεία άλλων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.

Το γεγονός όμως της εξάρτησης των κυβερνήσεων από τα ιδιωτικά συμφέροντα έχει φέρει ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο στις αναπτυσσόμενες, όσο και στις θεωρούμενες ως ανεπτυγμένες κοινωνίες.

Το πρόβλημα έχει λάβει φονικές διαστάσεις ακόμα και σε αναπτυσσόμενες χώρες με πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, όπως η Ινδία και η Ταϊλάνδη. Οι κυβερνήσεις τους πιθανώς να κόπτωνται για τα εξαιρετικά στατιστικά στοιχεία των οικονομιών τους, προτιμώντας την βαθιά εξάρτησή τους από τις ιδιωτικές εθνικές και πολυεθνικές εταιρίες και ξεχνώντας τα εκατομμύρια πολιτών τους που υποσιτίζονται ή και λιμοκτονούν. Θα ήταν άξιο αναφοράς ίσως, το γεγονός ότι πολλές από τις χώρες που αντιμετωπίζουν το παράδοξο δίπολο «υψηλός ρυθμός ανάπτυξης-διατροφική κρίση» έχουν προσαρμόσει τις πολιτικές τους σύμφωνα με τις επιταγές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αυτού που οι ηγέτες του G-20 προσπαθούσαν να πείσουν πως θα αντιμετωπίσει επιτυχημένα τη μεγάλη οικονομική κρίση. Επιπλέον -και αυτό είναι μάλλον ενδεικτικό της επιβολής του κέρδους στην αντιμετώπιση της κρίσης- τα κράτη που δείχνουν την πολιτική βούληση να επιβάλλουν έλεγχο επί των τιμών στα προϊόντα των μεγάλων εταιριών στοχοποιούνται.

Μεγάλα προβλήματα όμως εμφανίζονται και σε προηγμένες οικονομίες, στις οποίες παρουσιάζονται δεδομένα που μέχρι πριν από μερικά χρόνια θα φάνταζαν αδιανόητα. Την προηγούμενη εβδομάδα ανακοινώθηκε ότι –με κύρια αιτία την τεράστια πτώση της λίρας- το πρώτο τρίμηνο του 2009 σημειώθηκε συνολική αύξηση 9% στις τιμές των τροφίμων στην Μεγάλη Βρετανία, αύξηση η οποία θα επηρεάσει ιδιαίτερα τον ολοένα μεγαλύτερο αριθμό νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος. Την ίδια στιγμή η καλλιέργεια των βιολογικών τροφίμων καταρρέει, με δύο παραγωγούς κάθε εβδομάδα να την εγκαταλείπουν. Επιπλέον σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων η διατροφική κρίση έχει χτυπήσει την πόρτα της Ευρώπης, καθώς 40 εκατομμύρια και πλέον κάτοικοί της υποσιτίζονται.

Πολιτικές που θα προσπαθήσουν να επιλύσουν το πρόβλημα δεν φαίνεται να εφαρμόζονται, αφού αυτή τη στιγμή ο ανεπτυγμένος κόσμος –που πρώτος αυτός οφείλει και πρέπει να βοηθήσει- ασχολείται με τα golden boys και τα hedge funds.
Αν όμως επαληθευτούν οι προειδοποιήσεις για συνέργεια των αρνητικών κλιματικών αλλαγών, η διατροφική κρίση, ίσως αποδειχτεί σύντομα η σοβαρότερη από όλες τις υπάρχουσες κρίσεις για την ανθρωπότητα.

(Αναφορές: Wall Street Journal, BBC, Guardian, Venezuela Analysis, Παγκόσμιος Οργανισμός Γεωργίας, Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τα Τρόφιμα )