ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΟΜΠΑΜΑ: ΠΩΣ Η ΕΙΚΟΝΑ ΘΡΙΑΜΒΕΥΣΕ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

 Η επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου στην Ευρώπη πήρε τη μορφή περιοδείας ενός ροκ σταρ από πλειάδα μέσων ενημέρωσης που –όπως είθισται- ασχολήθηκαν περισσότερο με την εικόνα του, παρά με την πολιτική του. 
       Ο περισσότερος κόσμος φαίνεται να ενδιαφέρεται για την κομψότητα του  νέου Προέδρου, για την σύζυγο Ομπάμα ή ακόμη και το βαθμό θελκτικότητάς του απέναντι στους ξένους ηγέτες. 
      

          Δεν είχε σημασία τι έλεγε, αλλά ο τρόπος που το έλεγε, δεν είχε σημασία η διαφωνία, αλλά ο τρόπος που την εξέφραζε, δεν είχαν σημασία ούτε μια σειρά αποτυχιών και εξαγγελιών που παρέμειναν στο επίπεδο της θεωρίας. Τα MME σχεδόν παντού έκαναν την αναμενόμενη σύγκριση με τον πολυδιαφημισμένο Τζον Κένεντι και την σύζυγό του Ζακλίν.
          Πολλά μέσα ενημέρωσης εξήραν την «ευστροφία» και την «ετοιμολογία» του νέου Προέδρου στις συνεντεύξεις Τύπου. Κάτι τέτοιο ήταν απόλυτα λογικό βέβαια, αφού οι ερωτήσεις ήταν προεπιλεγμένες και οι απαντήσεις γραμμένες από μια σειρά ειδικών του επιτελείου του.

       Ο Μπαράκ Ομπάμα είχε ένα τεράστιο πλεονέκτημα: την αύρα της αλλαγής, που δεν έχει ακόμα καταλαγιάσει και επηρεάζει μέσα ενημέρωσης, λαούς και ηγέτες ανά τον κόσμο.

       Οι προσδοκίες αυτές και ο αέρας της «αλλαγής» που έφερε ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου απορρόφησαν τις τεράστιες δυσκολίες που ενέσκηψαν από την οικονομική κρίση και την προηγούμενη αμερικανική κυβέρνηση: τις προβληματικές σχέσεις με τη Ρωσία και τον αναπτυσσόμενο κόσμο, την καχυποψία των μουσουλμανικών κρατών και την απειρία του στην διεθνή σκηνή.   

        Η στιγμή λοιπόν της περιοδείας, με την αύρα αυτή να τον ακολουθεί ακόμα ήταν σχεδόν ιδανική: «Η 8ετία Τζορτζ Μπους είχε κατεβάσει τον πήχη τόσο χαμηλά, ώστε ο Μπαράκ Ομπάμα να απολαμβάνει υστερικών χειροκροτημάτων μόνο και μόνο επειδή δήλωνε ότι οι Αμερικάνοι δεν θέλουν τους ανθρώπινους βασανισμούς», γράφει σχετικά η Γκέιλ Κόλινς στους New York Times.

         Πίσω από τα τεράστια οφέλη που του προσφέρει η διαδοχή του Τζορτζ Μπους, διαδοχή η οποία από μόνη της καλλιέργησε πρωτοφανείς για τις τελευταίες δεκαετίες προσδοκίες, ο Μπαράκ Ομπάμα είχε να αντιμετωπίσει μια πλειάδα προβλημάτων σε αυτή την περιοδεία:
-την τεράστια οικονομική κρίση που όλοι αποδίδουν στην οικονομία της φούσκας η οποία ξεκίνησε από τις ΗΠΑ στη Σύνοδο του G-20 στο Λονδίνο,
-τις προβληματικές σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα,  
-το νέο προφίλ του ΝΑΤΟ στη Σύνοδο του Οργανισμού στην Πράγα 
-και τις σχέσεις με μουσουλμανικό κόσμο και την Τουρκία. 
        Τα βασικότερα μόνο από τα προς επίλυση «αγκάθια» περιελάμβαναν μεμονωμένα και μία σειρά υπο-προβλημάτων.

        Στο Λονδίνο το «μεγάλο στοίχημα» ήταν η ένταξη των «σκληρών Ευρωπαίων» στην λογική κρατικοποίησης των ζημιών που προκάλεσαν οι ανεξέλεγχτες ιδιωτικές εταιρίες.

        Πριν την έναρξη της Συνόδου πολλά μέσα ενημέρωσης, ειδικά στη Βρετανία έκαναν λόγο για ένα νέο Μπρέτον-Γουντς. Οι προσδοκίες Ομπάμα-Μπράουν διαψεύστηκαν πανηγυρικά. Ούτε η Γαλλία, ούτε η Γερμανία ούτε κανένας σχεδόν δεν πείστηκε από τη λογική των «κρατικών πακέτων» ενίσχυσης των οικονομιών. Ο Ομπάμα είχε δίπλα του μόνο τον παραδοσιακό του σύμμαχο, το Λονδίνο, με την αμερικανική στάση να απομακρύνει ακόμα και τους στενότατους τα τελευταία χρόνια συμμάχους του Λευκού Οίκου, τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. «Είναι μια πορεία προς την κόλαση» δήλωσε χαρακτηριστικά για τις προτάσεις Ομπάμα ο Τσέχος Πρωθυπουργός.  

        Η μεγάλη επιτυχία του G-20 όπως παρουσιάστηκε από τα μέσα ενημέρωσης, ήταν η γενναία χρηματοδότηση (στα χαρτιά τουλάχιστον) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, προκειμένου αυτό να συνεχίσει πιθανότατα την πολιτική οικονομικού στραγγαλισμού των κρατών με τα οποία «ασχολείται». Οι Ηνωμένες Πολιτείες αυτή την φορά όμως δεν έδωσαν τις εγγυήσεις που συνήθιζαν για την χρηματοδότησή του. 
       Επιπλέον τα –ασαφή- νέα ρυθμιστικά και ελεγκτικά μέτρα επί του χρηματοοικονομικού συστήματος αποτελούσαν πρώτα και κύρια απαιτήσεις του γαλλογερμανικού άξονα. 

        Ο Μπαράκ Ομπάμα κατάφερε να «γλιτώσει» από τις συνομιλίες μια πιθανή αντικατάσταση του δολαρίου ως διεθνές νόμισμα, αλλά δεν μπορεί να του πιστωθεί ως επιτυχία κάτι το οποίο ήταν αναμενόμενο πριν καν ξεκινήσουν οι εργασίες της Συνόδου.  
         Η Σύνοδος απέτυχε και ο…ασθενής (παγκόσμια οικονομία) παρέμεινε στο χειρουργείο…Αλλά τουλάχιστον με καλή ψυχολογία και με τη δημιουργία –όπως ειπώθηκε- ενός καλού κλίματος για αντιμετώπιση της κρίσης. 
 

        Σε γεωστρατηγικό επίπεδο ο Μπαράκ Ομπάμα φάνηκε να τα πηγαίνει αρκετά καλύτερα σε σχέση με το οικονομικό. Ο πλανήτης είχε ξεχάσει ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο του Λευκού Οίκου, εδώ και 8 χρόνια. Ο κόσμος είχε σχεδόν ξεχάσει ότι οι Αμερικάνοι μπορούν…να συνομιλήσουν.

         Ο Ομπάμα σε μια λυρική σχεδόν στιγμή στην ομιλία του στο περίφημο Κάστρο της Πράγας μίλησε για έναν κόσμο χωρίς πυρηνικά, για μία νέα διαπραγμάτευση με τη Ρωσία, ενώ έδειξε να διαπραγματεύεται τις σχέσεις με το Ιράν. Η «υπόσχεση» για μείωση των πυρηνικών όπλων η οποία προέκυψε από τη συνάντησή του με τον Ρώσο Πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ, δεν μπορεί παρά να αξιολογηθεί θετικά, ως μια στροφή από την αλαζονική αμερικανική εξωτερική πολιτική επί 8ετίας Μπους, η οποία άφησε κληρονομιά στον Μπαράκ Ομπάμα έναν Λευκό Οίκο ευρισκόμενο σε ένταση με όλες σχεδόν τις σημαντικές περιοχές (ή/και κράτη) του πλανήτη. 

        Αν οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδείξουν πρακτικά τη θέλησή τους για μείωση των πυρηνικών, το στοίχημα θα έχει κερδηθεί: οι σχέσεις με τη Ρωσία φαίνεται πως θα εκτονωθούν σημαντικά, ενώ η διεθνής κοινότητα θα βρίσκεται στο πλευρό του στο ζήτημα των πυρηνικών Βόρειας Κορέας και Ιράν. Για το τελευταίο ο Ομπάμα, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, έκανε ρητό ότι σέβεται το -μέσω των διεθνών συμφωνιών προερχόμενο- «δικαίωμά» της χώρας να παράγει πυρηνική ενέργεια. 

        Η μεγαλύτερη δέσμευση στους όρους της Συνθήκης μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων που ο νέος Πρόεδρος έχει στα πλάνα του, ενθουσίασε τον επικεφαλή της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας Μοχάμεντ ελ-Μπαραντέι: «(Με τον Ομπάμα) ο κόσμος είναι διαφορετικός. Πότε ακούσατε τελευταία φορά Πρόεδρο να έχει τέτοια στρατηγική για τα πυρηνικά; Αρχίζουμε να βλέπουμε μια νέα ξεκάθαρη στρατηγική επί του ζητήματος» δήλωσε, προσθέτοντας πάντως ότι  «Αυτό που δεν ξέρουμε, είναι πως αυτή η στρατηγική θα εφαρμοστεί».
 
         Η ρητή δήλωσή του στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση κατά την επίσκεψή του στην Τουρκία, ότι οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να διεξάγουν ποτέ πόλεμο εναντίον του Ισλάμ, είχε βέβαια ως κύριο αποδέκτη το Ιράν. Οι επίμονες συστάσεις του όμως προς την Ευρωπαϊκή Ένωση να δεχτεί την Τουρκία ως κράτος-μέλος στους κόλπους της επέφερε μάλλον πρωτοφανή εκνευρισμό σε αρκετούς, όπως ο Όλι-Ρεν και ο Γάλλος Πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, που θυμήθηκαν άξαφνα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ανεξάρτητη δηλώνοντας ότι «εμείς θα αποφασίζουμε ποιοι θα γίνονται μέλη της ΕΕ, όχι οι Ηνωμένες Πολιτείες».  Το πρόβλημα της διαιρεμένης στάσης της Ε.Ε. στα θέματα της Τουρκίας και της Ρωσίας ο Μπαράκ Ομπάμα τα αντιμετώπισε έντονα στο Στρασβούργο[1]. Για τη Ρωσία οι προοπτικές μοιάζουν ευοίωνες μετά από καιρό, αλλά η στάση του στο θέμα της ένταξης της Τουρκίας ήταν στα πλαίσια της πολιτικής της άμεσης επαναπροσέγγισης της Άγκυρας.  

        Η υπόσχεση των Ευρωπαίων για αποστολή 5.000 στρατιωτών στο Αφγανιστάν μπορεί να θεωρήθηκε από αρκετούς βιαστικά ως επιτυχία της νέας αμερικανικής διπλωματίας, αλλά αν αναλογιστεί κανείς τις αρχικές αμερικανικές απαιτήσεις αλλά και το γεγονός ότι ο Λευκός Οίκος θα αποστείλει 21.000 επιπλέον στρατεύματα στην ασιατική χώρα, ίσως ξαναέρχεται στα λόγια του συγγραφέα των λόγων του κ. Μπους Ντέιβιντ Φρουμ που δήλωνε στο CNN ότι «όσο περνά ο καιρός, οι υποθέσεις Ιράκ, Αφγανιστάν και Πακιστάν θα γίνονται όλο και περισσότερο αποκλειστικά αμερικανικές[2]». Όπως αναφέρουν και οι New York Times ο Μπαράκ Ομπάμα στο θέμα των πολεμικών επιχειρήσεων βρήκε συμπάθεια και κατανόηση, αλλά τελικά έλαβε ελάχιστη βοήθεια[3].  

        Ο Μπαράκ Ομπάμα απέφυγε το μεγάλο, μοιραίο λάθος που θα μείωνε την επιρροή και το πρεστίζ του στην Ευρώπη, αυτή που σύμφωνα με αρκετές ενδείξεις έχει αρχίσει να μειώνεται εντός των Ηνωμένων Πολιτειών[4]. Δεν έλειψαν βέβαια και οι πικρόχολοι σχολιασμοί αρκετών ειδικά μετά την πρώτη «εμπειρία» στο Λονδίνο. Ο Δούκας του Εδιμβούργου αστειεύτηκε λέγοντας στον Αμερικανό Πρόεδρο ότι είναι δύσκολο να αναγνωρίσει όλους αυτούς τους ξένους που έρχονται να τον χαιρετήσουν. Και δεν ήταν λίγοι αυτοί που έγραψαν ότι ο Ομπάμα είναι «άλλος ένας Αμερικανός Πρόεδρος που δεν έχει ιδέα για την Ευρώπη». Αντιθέτως κάποιοι αναφώνησαν «να κι ένας Αμερικανός Πρόεδρος που ξέρει να ξεχωρίζει την Αυστραλία από την Αυστρία»[5]… 

         Ο Λευκός Οίκος όμως αισιοδοξεί ότι αυτή η περιοδεία θα αποδειχτεί μακροπρόθεσμα ιδιαίτερα αποδοτική: «Φυτεύεις, καλλιεργείς και δρέπεις τους καρπούς των προσπαθειών σου» δήλωσε σχετικά ο ανώτατος σύμβουλος του Αμερικανού Προέδρου Ντέιβιντ Άξελροντ.

         Ο πρώην συγγραφέας ομιλιών του Τζορτζ Μπους, Ντέιβιντ Φρούμ όμως ήταν ιδιαίτερα επικριτικός εναντίον του σε συνέντευξή του στο CNN: «Δεν πέτυχε παρά ελάχιστα πράγματα, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς ότι η περιοδεία έλαβε χώρα σε μία εποχή που είναι τόσο  δημοφιλής όσο δεν θα είναι ποτέ στο μέλλον» είπε ο κ. Φρουμ προσθέτοντας ότι «σε 6 μήνες ο Ομπάμα θα είναι άλλος ένας Αμερικανός Πρόεδρος».

          Ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος έκανε ότι όλοι περίμεναν: μοίρασε υποσχέσεις και ελπίδες, προσπαθώντας να είναι συμβιβαστικός, ακόμα και γεφυρωτικός, όπως στην περίπτωση της διαμάχης Γαλλίας-Κίνας στο Λονδίνο η αυτή της Τουρκίας με αρκετές ευρωπαϊκές χώρες στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ για τον επόμενο γενικό γραμματέα της Συμμαχίας[6]. Το προφίλ αυτό βέβαια μόνο τυχαίο δεν ήταν αφού είχε στόχο να αφήσει μια για πάντα πίσω «το φάντασμα Μπους». Ο Ομπάμα παρουσίασε τον εαυτό του ως τον ηγέτη μιας νέας Αμερικής ή οποία δεν μπορεί πλέον να πορεύεται μόνη της[7].

         Επιπλέον, υποστήριξε σε Λονδίνο Πράγα και Στρασβούργο –έστω και με την μορφή υποσχέσεων- την αύξηση του ρόλου των διεθνών οργανισμών τους οποίους με τόση αλαζονεία  είχε εκτοπίσει η κυβέρνηση των Ρεπουμπλικάνων. Τώρα όμως, Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία περιμένουν να δουν αν θα έχουν μεγαλύτερο ρόλο στη διεθνή σκακιέρα, όπως ο νέος ένοικός του Λευκού Οίκου υποσχέθηκε.
        Η αλλαγή του ρόλου του ΝΑΤΟ σε έναν πολυσυμμετοχικό διεθνή οργανισμό και όχι σε μία αμυντική (στα χαρτιά) και επιθετική (επί της ουσίας) Συμμαχίας παραπέμφθηκε ουσιαστικά για το μέλλον. 

         Πολλά ΜΜΕ ειδικά σε Βρετανία και ΗΠΑ έσπευσαν να συγχαρούν και να επαινέσουν με βαρύγδουπους τίτλους τον νέο Αμερικανό Πρόεδρο παραβλέποντας τις –όχι ασήμαντες-αποτυχίες του. Οι υποσχέσεις του επικράτησαν της πολιτικής. Ο ιστορικός Ντάγκλας Μπρίνκλεϊ μάλιστα έφτασε να τον αποκαλέσει «πρώτο παγκόσμιο Πρόεδρο» που είχαν ποτέ οι ΗΠΑ! [8]
          Όλα αυτά ίσως επειδή ο Ομπάμα επανέφερε στις μεγάλες συναντήσεις πρακτικές που φαινόταν να είχαν ξεχαστεί: το συμβιβασμό, τη λογική και τη συνεργασία, έστω και σε επίπεδο υποσχέσεων, σε επίπεδο βιτρίνας. Και μπορεί να άφησε πίσω του «ενθουσιασμένους τους Βρετανούς, συγχυσμένους τους Ευρωπαίους, ευχαριστημένους τους Τούρκους και παραπονεμένους τους στρατιώτες του στο Ιράκ» όπως γράφει η Μπρίτζετ Κένταλ του BBC[9], αλλά το κυριότερο, μοίρασε υποσχέσεις για μια νέα εποχή σε έναν κόσμο που τις είχε περισσότερο ανάγκη από ποτέ…

[1] Hands across the Atlantic , Globe & Mail, 7 Απριλίου

[2] Ex-Bush speechwriter: Obama achieved little on overseas trip, CNN, 6 Απριλίου

[3] Hints of Obama’s Strategy in a Telling 8 Days , New York Times, 7 Απριλίου

[4] 15 meetings, 6 countries — and no ‘screw ups’ for President Obama , Times, 9 Απριλίου

[5] Barack’s Continental Coolness , New York Times, 4 Απριλίου

[6] Obama’s global debut seen as mostly successful , Reuters, 8 Απριλίου

[7] On the World Stage, Obama Issues an Overture , New York Times, 2 Απριλίου

[8] Obama is America’s first global president, historian says USA Today, 7 Απριλίου

[9] Insight: Beyond the Obama magic , BBC, 9 Απριλίου

10 Απριλίου 2009 

Άρης Καπαράκης 
Συνεργάτης της ΜΚΟ Σόλων