1

ΜΙΜΗΣΗ ΛΙΝΚΟΛΝ ΑΠΟ ΟΜΠΑΜΑ – Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΩΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Αν μεν αυτή η μίμηση είναι κατά τη «μίμηση του Χριστού» που ξεκίνησε από τα Ευαγγέλια και τον Παύλο και συγκεφαλαιώθηκε στο βιβλίο «Μίμηση του Χριστού» του Θωμά Κέμπη και είχε ως σκοπό την υπόταξη των παθών του ανθρώπου στο Λόγο του Θεού, έχει καλώς, γιατί αυτό θα σημαίνει ότι ο πρόεδρος Ομπάμα πρόκειται να προσπαθήσει να αρθεί στο ύψος ενός πραγματικά μεγάλου ηγέτη, του Αβραάμ Λίνκολν. Είναι όμως αυτό ή μήπως πρόκειται απλώς για μία επικοινωνιακή προσπάθεια; Μήπως πρόκειται για μια εικόνα που θέλει ο ίδιος και οι σύμβουλοί του να περάσουν στο κοινό, για να είναι αρεστός αυτός και η πολιτική του; Και μάλιστα πέραν αυτού για να μειώσουν το όποιο πολιτικό κόστος στην αντιμετώπιση των πολλών προβλημάτων και της κρίσης;

           Ο κόσμος αρέσκεται πολύ στα σύμβολα (μια και δεν θέλει να ασχολείται με την ουσία τους, ενώ παράλληλα αισθάνεται μέσα απ’ αυτά ότι διεξήλθε το καθήκον του απέναντι στην ίδια την ουσία τους) και γι’ αυτό όλοι οι διαμορφωτές εικόνας των πολιτικών (και όχι μόνον αυτών) παίζουν με αυτά συνέχεια. Αυτό οδηγεί την πολιτική σε αυξανόμενο αδιέξοδο, γιατί τα σύμβολα όπως και να το κάνουμε δεν αντέχουν μέχρι το τέλος το βάρος της αλήθειας. Μιας αλήθειας για την οικονομία, για τα όπλα, για τις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη, για την καθημερινή ζωή και τις προσδοκίες της, για το περιβάλλον και για το κατά πόσον όλα αυτά έχουν οδηγήσει  τον άνθρωπο σε μια λυτρωτική ολοκλήρωση του εαυτού του. Είναι φανερό πως όχι. Αλλοιώς η παγκόσμια κατάσταση θα ήταν διαφορετική.

               Το πρόβλημα με τις ΗΠΑ είναι ότι είναι μία πολύ μεγάλη χώρα, έχει μεγάλη δύναμη και κρατάει στα χέρια της ένα σημαντικό μέρος των πεπρωμένων του κόσμου. Όχι ότι οι μικρότερες χώρες πρέπει να παραμένουν παθητικές, αλλά στο επίπεδο των αποφάσεων οι ΗΠΑ διαθέτουν ασύγκριτα μεγαλύτερη δύναμη από π.χ. την Ελλάδα. Είναι φυσικό λοιπόν οι άνθρωποι παγκοσμίως να προσβλέπουν τόσο με προσδοκία όσο όμως και με ανησυχία στον αμερικανικό λαό και τους ηγέτες του.

              Ένα μέρος καχυποψίας βασίζεται σε γεγονότα καθώς όμως και στην ίδια την επικοινωνιακή εικόνα που δόμησαν οι ίματζ μέηκερς. Να αναφέρουμε ενδεικτικά μερικά για να μην είναι η κριτική μόνον μια ευκολία με την οποία οι άνθρωποι εκφράζουν την αρνητικότητα και την προκατάληψή τους είτε όντας μηδενιστικοί σε ό,τι συμβαίνει είτε προβάλλοντας μαξιμαλιστικούς στόχους (που είναι λογικά αδύνατοι για έναν καλής πρόθεσης άνθρωπο) και καταλήγοντας και στις δύο περιπτώσεις σε ένα μη εποικοδομητικό μονόλογο.

           1.-Ασχολήθηκαν ολόκληρα επιτελεία και ξοδεύτηκαν τεράστια ποσά για το πώς θα παρουσιαστεί ο Ομπάμα (και όλοι οι πολιτικοί βέβαια), η επικοινωνιακή του εικόνα και τα διάφορα τρυκ, αντί να ασχοληθούν με τα πραγματικά προβλήματα του κόσμου. Όλα αυτά είναι τόσο πολύ μέσα σε αυτό το κοινό ανόητο κλίμα διαμόρφωσης εικόνας όλων των πολιτικών,  που δεν αποτελούν ένδειξη ότι αυτός θα κάνει τη διαφορά.

                Και πώς είναι δυνατόν να ασκείται αληθινά το δικαίωμα του εκλέγειν ή κατά τι διευκολύνει η τέτοια προεκλογική εκστρατεία τους πολίτες; Αφού φτιάχνεται μία εικόνα του πολιτικού σύμφωνα με τις επιθυμίες των ψηφοφόρων, δηλαδή κάτι διαφορετικό από τον ίδιο, και αυτό ψηφίζουμε, δηλαδή έναν ηθοποιό. Εκτός αν παραδεχθούμε ότι αυτή διευκολύνει μόνον τους πολιτικούς και τα συμφέροντα των ισχυρών και ότι τελικά οι άνθρωποι ψηφίζουν μόνον μια εικόνα και όχι τον άνθρωπο. Και πρέπει να πούμε ότι όσο οι πολίτες είναι παθητικοί απέναντι στην όποια εικόνα των πολιτικών, τόσο οι εκλογές θα είναι εν μέρει μία παρωδία και χωρίς βέβαια να λέμε ότι χωρίς τις εκλογές τα πράγματα θα ήταν καλύτερα (γιατί θα ήταν χειρότερα!). Η όλη διαφήμιση όπως γίνεται είναι στην πραγματικότητα μια τόσο μεγάλη και προφανής διαστρέβλωση της αλήθειας που ως τέτοια θα έπρεπε να περιορίζεται σε ορισμένα όρια. Όχι ότι ο περιορισμός θα έλυνε το πρόβλημα του ψεύδους τελείως, αλλά θα το περιόριζε και επιπλέον θα εδαπανώντο μικρότερα ποσά για τις προεκλογικές εκστρατείες και γι’ αυτό θα εδημιουργούντο λιγότερες εξαρτήσεις των πολιτικών. Όλο αυτό το κλίμα των πολιτικών εκλογών δείχνει ένα προφανές δημοκρατικό έλλειμμα όλου του κοινοβουλευτικού σκηνικού συμπεριλαμβανομένων και των πολιτών, όχι μόνον ως θυμάτων αλλά και ως ενεργών συμμετόχων. Η δημοκρατία έχει πεθάνει, αλλά όχι τελείως γιατί δεν υπήρξε ολοκληρωμένα ποτέ. Ο κόσμος έχει γίνει επικοινωνιακός, η πολιτική μοιάζει με ένα τεράστιο τρυκ αλλά δεν βλέπουμε πουθενά ούτε μεγάλους πολιτικούς ούτε ουσιώδεις αποφάσεις. Όμως έχουμε φθάσει σε μια τόσο μεγάλη κρίση, που αν οι λαοί δεν αναζητήσουν ανθρώπους που να μπορούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και αν και οι ίδιοι δεν σταθούν στο ίδιο ύψος, η ανθρωπότητα δεν θα καταφέρει να αντιμετωπίσει το αδιέξοδο.

               Και το αστείο στην υπόθεση είναι ότι η Γαλλίδα Σεγκολέν Ρουαγιάλ, πρώην υποψήφια για την προεδρία της Γαλλίας, ανέφερε ότι ο Ομπάμα πήρε από τη δική της εκστρατεία συνθήματα και τα χρησιμοποίησε. Όμως πρέπει να πούμε ότι όπως φαίνεται κανένας πολιτικός δεν έχει δικά του συνθήματα, αλλά τους τα δίνουν εξειδικευμένοι, είτε από επιστημονική γνώση είτε από ταλέντο, άνθρωποι που η δουλειά τους είναι αυτή: η διαφήμιση ενός πολιτικού προϊόντος που τυχαίνει να είναι άνθρωπος! Επομένως κανείς πολιτικός δεν μπορεί πλέον να διεκδικεί την πατρότητα συνθημάτων ή οραμάτων ή σκέψεων, γιατί είναι όλα δανεικά. Και μάλιστα αυτοί που τους τα δανείζουν δεν έχουν βιωματική για τις έννοιες και τις αρχές που εκφράζουν, καθώς και αυτοί με τη σειρά τους τα έχουν δανειστεί στην πλειοψηφία τους από άλλες ιστορικές προσωπικότητες και εποχές.

2.-Έστειλε ανοικτή επιστολή στις κόρες του. Αν το έκανε σαν απλός πατέρας, τότε να πούμε ότι οι απλοί γονείς δεν στέλνουν τέτοιες επιστολές στα παιδιά τους. Βέβαια μπορεί να το έπραξαν οι σύμβουλοί του χωρίς καν την έγκρισή του στα πλαίσια της διαμόρφωσης της εικόνας του. Αλλά ούτε αυτό μας ανακουφίζει, γιατί κάτι τέτοιο θα έδειχνε ότι ένας πρόεδρος είναι έρμαιο στα χέρια ανθρώπων που το μόνο που κάνουν είναι να διαφημίζουν ένα προϊόν, άνθρωπο ή πράγμα. Όμως ο κόσμος σήμερα έχει ανάγκη από αληθινά οράματα και όχι μόνον υλικής ευημερίας και αυτά δεν έρχονται με τις διαφημίσεις.

               3.-Τα φθαρμένα παπούτσια και ρούχα, που η γυναίκα του ανέφερε ότι φορούσε μερικές φορές, είναι απομίμηση ενός φθαρμένου σακκακιού που φορούσε από αρέσκεια ο Ρούσβελτ και των φθαρμένων και ατημέλητων ρούχων του Λίνκολν που όμως καμμία σχέση δεν είχε με πολυτελείς διακοπές και γκολφ στη Χαβάη.

4.-Οι πολυτελείς διακοπές στη Χαβάη εν μέσω οικονομικής κρίσης και της σφαγής στη Γάζα δεν βοηθάνε καθόλου στη διαμόρφωση κλίματος εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του. Βέβαια θα μπορούσε υποκριτικά να μην κάνει διακοπές αδιαφορώντας κατά βάθος και για τα δύο. Όμως επίσης θα μπορούσε να μην κάνει διακοπές και ταυτόχρονα να κάνει παρεμβάσεις εποικοδομητικές.

                5.-Οι λόγοι του είναι γραμμένοι από άλλους, όπως ήταν και του Κλίντον και ίσως όλων των πολιτικών απανταχού της γης. Τελικά ψηφίζουμε πρόσωπα ή εικόνες; Επιτρέπεται οι πολιτικοί που κινούνται σε τόσο υψηλά επίπεδα να εμφανίζονται με λόγια άλλων; Ποια είναι η εγκυρότητα που θα έχουν ως πολιτικοί σε αυτό το θέατρο του παραλόγου;

6.-Η τελετή της ορκωμοσίας του ήταν πανάκριβη και αυτό είναι μία πρόκληση μέσα σε συνθήκες τέτοιας κρίσης και για να πούμε την αλήθεια θα έπρεπε να θεωρείται πρόκληση μέσα σε οποιεσδήποτε συνθήκες, γιατί το περιττό είναι πάντοτε μία πρόκληση και δείχνει προσκόλληση στους τύπους και όχι στην ουσία.

                7.-Η πορεία του προς την Ουάσινγκτων με το τραίνο κάνοντας την πορεία που είχε κάνει και ο Αβραάμ Λίνκολν είναι επίσης ένα από τα στοιχεία της μίμησης εκείνου του πολιτικού, και αυτό πιστεύουμε ότι είναι ένας άχρηστος συμβολισμός όταν πολλά άλλα δείχνουν αντίθετα.

               8.-Η φωτογραφία του Ομπάμα με μαγιό που δείχνει την σωματική του ευρωστία και παραπέμπει στα πρότυπα της σεξουαλικής γοητείας τα οποία ο δαιμόνιος Έντουαρντ Μπερναίζ, ερασιτέχνης ως ψυχολόγος και επαγγελματίας διαφημιστής προσληφθείς από ισχυρές εταιρείες, χρησιμοποίησε για την διαφήμιση των προϊόντων τους, οδηγεί στην υποψία ότι μπορεί και αυτό να είναι ένα παιχνίδι στημένο επικοινωνιακά που δεν πολυταιριάζει σε άνθρωπο βουτηγμένο μέσα στον όγκο και τη σοβαρότητα των προβλημάτων που πρέπει να αντιμετωπίσει ο πρόεδρος των ΗΠΑ σήμερα.

              9.- Κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα ο Ομπάμα δεν είπε ούτε λέξη επικαλούμενος το ότι τυπικά και ουσιαστικά υπήρχε άλλος πρόεδρος στις ΗΠΑ. Όμως για τις αυτοκινητοβιομηχανίες παρενέβη, για την οικονομία μίλησε καθώς και για τη βομβιστική επίθεση στη Βομβάη. Για τη Γάζα όμως δεν είπε καμμία κουβέντα. Αυτό δείχνει μια έλλειψη αμεροληψίας που δεν προμηνύει τίποτε καλύτερο από όσα έπραξαν οι προηγούμενοι πρόεδροι.

               10.-Αυτοί τους οποίους επέλεξε για το κυβερνητικό έργο είναι όλοι σχεδόν παλαιά στελέχη προηγούμενων κυβερνήσεων και δεν φαίνεται να διαθέτει υπεράνθρωπες ικανότητες που θα τον βοηθούσαν να κάνει όσα διακήρυξε έχοντας ως βοηθούς ανθρώπους με αντίθετες απόψεις.

                11.-Στο λόγο του κατά την ορκωμοσία δεν ήταν ουσιαστικά καινοτόμος και σαφής ούτε στα θέματα ούτε στα μέσα ούτε στους στόχους, έμεινε σε μία γενικής καλής θέλησης ομιλία που σαφώς οριοθετούσε μια διαφορά από την πολιτική Μπους. Όμως ας μην ξεχνάμε ότι και ο λόγος του Μπους στην πρώτη του θητεία περιείχε αποσπάσματα αντίστοιχης ατμόσφαιρας στο πλαίσιο βέβαια του ρεπουμπλικανικού κοινού. Έτσι λοιπόν ο Ομπάμα δεν ξέφυγε από τη γοητεία της ασάφειας, ενώ παράλληλα οι αναφορές του στην αποφυγή του φόβου δεν έχουν το προσωπικό βιωματικό υπόβαθρο που είχε η ανάλογη ομιλία (με αναφορά στο φόβο) του Φρανγκλίνου Ρούσβελτ.

12.-Το ότι εξελέγη ένας αφροαμερικανός ως Πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί τελικά να μην έχει τόσο μεγάλη σημασία. Το θέμα είναι να ξεφύγει κανείς από τον συμβολισμό και να πάει στην ουσία των πραγμάτων. Γιατί αν πρόκειται αυτός ο αφροαμερικανός να συμπεριφερθεί όπως οι άλλοι πρόεδροι, τότε όχι μόνον ο συμβολισμός θα αποδειχθεί κούφιος αλλά θα έχει πληγεί και ανεπανόρθωτα από την κακή χρήση του. Και εδώ δεν πρέπει να ξεχάσουμε και δύο άλλους αφροαμερικανούς που υπηρέτησαν παραδοσιακές παλιές πολιτικές, τον Κόλιν Πάουελ και την Κοντολίζα Ράις, και αναδείκνυαν τη φυλετική ομοιότητα λευκών και μαύρων χωρίς να έχουν καταφέρει (ευτυχώς) να αποδείξουν τη φυλετική ανωτερότητα που οραματιζόταν ο επίσης αφροαμερικανός Λιούις Φάραγκαν για τους μαύρους.

           Η σημερινή εποχή είναι τόσο πολύ δύσκολη και η ανθρωπότητα έχει μπει σε ένα τέτοιο σταυροδρόμι οικονομικής, πολιτικής, περιβαλλοντικής κρίσης, το οποίο απαιτεί όλες μας τις δυνάμεις και όχι μόνον των πολιτικών αλλά και των απλών πολιτών. Σε μία χώρα τόσο μεγάλη όσο οι ΗΠΑ, η οποία συνθέτει μέσα της διάφορες εθνότητες, η οποία είναι μεγάλη δύναμη και στην οποία βασίζεται ο κόσμος αλλά και η οποία μπορεί να επηρεάσει τον κόσμο ακόμη και αν αυτός δεν το θέλει, δεν επιτρέπεται να εξακολουθούν ακόμη και σε αυτή την κρίσιμη περίοδο να εφαρμόζονται οι επικοινωνιακές τακτικές του παρελθόντος, όπου αντί να κοιτάμε τα έργα ενός πολιτικού, δίνουμε σημασία στα ρούχα του, στο ντύσιμο της γυναίκας του, στο αν λέει ωραία λόγια…και όπου δαπανώνται τόσα χρήματα για μια τελετή ορκωμοσίας σε μια εποχή τεράστιας οικονομικής κρίσης. Απαιτείται πολύ μεγαλύτερη σοβαρότητα (όχι ως ύφος και εικόνα), λιτότητα και κατανόηση της ανάγκης. Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς: Γιατί να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι δεν κατανοείται αυτή η ανάγκη; Δεν εννοούμε ότι δεν κατανοείται εγκεφαλικά, αλλά ότι ίσως κάποιος δεν βιώνει το βάρος αυτής της ανάγκης ή το επερχόμενο μέλλον, πράγμα που θα ήταν η αληθινή κατανόηση. Για παράδειγμα, όλοι γνωρίζουμε ως πληροφορία τα αποτελέσματα ενός πολέμου, αλλά βεβαίως διαφορετικά θα αισθανόμασταν αν ζούσαμε τη βία και το θάνατο οι ίδιοι. Γι’ αυτό πιστεύουμε ότι αυτός που κατανοεί και καταγράφει το κρίσιμο της περιόδου αυτής δεν θα είχε το περιθώριο να ασχολείται με θέματα που είναι καλά μόνον για την εκλογή του, αλλά κυρίως με αυτά που αποτελούν το πρόβλημα στην εποχή μας. Αν όμως αυτά στην πραγματικότητα αφήνονται σε άλλους, σε αυτούς που έχουν συχνά αποφασιστική αρμοδιότητα πίσω από τους πολιτικούς, τότε ο πολιτικός το μόνο που έχει να κάνει είναι να φροντίσει την πολιτική του εικόνα και να εξοντώσει τους εσωκομματικούς του αντιπάλους.

              Ωστόσο οφείλουμε να κρατήσουμε ανοιχτό το πεδίο για μια ουσιαστική αλλαγή μέσα από την πολιτική διακυβέρνηση του Ομπάμα, να οριοθετηθούν νέες εξελίξεις, να ανοιχτούν νέες προοπτικές και σε ένα βαθμό το συμβολικό και σημειολογικό  να πραγματωθούν ουσιαστικά με επίκαιρες αναλογίες και να δικαιώσουν τόσο τις ελπίδες αυτών που τον στήριξαν προεκλογικά όσο επίσης και τον ίδιο στη στόχευσή του για τη διεκδίκηση της ηγεσίας των ΗΠΑ. Για την προοπτική όμως αυτή ο μόνος αρμόδιος για την τεκμηρίωσή της είναι ο χρόνος και όχι η επικοινωνιακή μίμηση. Σε καμμία όμως περίπτωση ως τεκμήριο αλήθειας στην πολιτική ζωή δεν πρέπει να ζητάμε το μαρτυρικό θάνατο ενός Λίνκολν ή την δραματική ζωή ενός Ρούσβελτ. Η κριτική δεν πρέπει να διακατέχεται ούτε από φθόνο για τους ισχυρούς ούτε από απαιτητικότητα προς τους καλούς ούτε να καταντάει μία πικρόχολη επίκριση. Είναι μόνον που, στις παρούσες συνθήκες, δεν αρκεί να μην είναι ο Ομπάμα σαν τον Μπους, χρειάζεται να είναι κάτι πολύ καλύτερο και από τους προηγούμενους προέδρους των τελευταίων δεκαετιών, δηλαδή ανάλογος προς την βαρύτητα και την κρισιμότητα των σημερινών παγκόσμιων περιστάσεων. Και αυτό μας ωθεί στην κριτική θέση και στάση, είναι αυτό ακριβώς που απαιτεί κάτι παραπάνω από μίμηση των μεγάλων ηγετών.

             Ελπίζουμε, για το καλό όλου του κόσμου, ότι ο Ομπάμα θα είναι η εξαίρεση. Ότι παρά τις επιβαλλόμενες αρνητικές συνθήκες –εκλογικές, επικοινωνιακές και άλλες- θα καταφέρει να μειώσει το δημοκρατικό έλλειμμα τόσο μέσα στην Αμερική όσο και στις διεθνείς σχέσεις. Ο όποιος αμερικανός πρόεδρος δεν είναι μόνον πρόεδρος για τη χώρα του, αλλά ένας σοβαρός πολιτικός παράγοντας για όλο τον κόσμο και μας ενδιαφέρει όλους.

Καλή επιτυχία και καλό έργο στη νέα ηγεσία των ΗΠΑ.

21 Ιανουαρίου 2009, 

Ιωάννα Μουτσοπούλου, Δικηγόρος
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ