ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ — Α’ ΜΕΡΟΣ (του Γιάννη Ζήση)

Φτάσαμε στην εποχή όπου έχουμε ένα πολύ μεγάλο πλήθος εργαλείων ευημερίας. Παρόλα αυτά όμως, έχουμε μαζί μας την μεγάλη αυτή αγχώδη ανταγωνιστικότητα της ευημερίας, την χωριστικότητα των συμφερόντων και τα πάθη της εξουσίας και της κυριαρχίας. Τα εργαλεία της ευημερίας συνυπάρχουν με μια δαιδαλώδη κατάσταση πολυπλοκότητας που σε μεγάλο βαθμό είναι άγονη και αδυνατεί να μας βγάλει από το χάος και την ασχήμια, στην τάξη και την ομορφιά.

        Έτσι λοιπόν ένα ανανεωμένο αίτημα για την εποχή μας είναι η αναζήτηση και η ανεύρεση λύσεων απλότητας. Οι απλές λύσεις όμως από τη μια δεν μπορούν να προέλθουν από τις θεωρητικές κατασκευές και από την άλλη ούτε από έναν άκρατο ρεαλισμό μέσα στον οποίο το εφικτό χάνεται μέσα στο υπάρχον. Το δεδομένο και το υπάρχον αδυνατούν να εντοπίσουν το καλύτερο, να στοχεύσουν σε αυτό και να το μεθοδεύσουν.

        Είναι δύσκολος ο δρόμος της ρεαλιστικής προόδου ή του προοδευτικού ρεαλισμού. Υπάρχει μεγάλη δυσχέρεια στη σύγκλιση του υφιστάμενου με την θέληση για το καλύτερο και τη θέληση για το καλό, με τους όρους μιας λογικής μεθόδου αλλά και ενός περισσεύματος θέλησης που στέκονται απέναντι αφενός μεν στα εμπόδια, αφετέρου δε στην ιδιοτέλεια των συμφερόντων και στην κοντόφθαλμη αντίληψη των καταστάσεων.

        Ποιο είναι λοιπόν το ζητούμενο; Να απλοποιήσουμε το ζητούμενο. Το ζητούμενο είναι πρωταρχικά ο βιώσιμος κόσμος των πάντων ή ο βιώσιμος κόσμος του κάθε ενός; πάντως λιγότερων λαών, λιγότερων ανθρώπων από ότι το σύνολο. Ευτυχώς σήμερα δεν χρειάζεται πια να αντιμετωπίζουμε αυτό το ζήτημα. Αντιμετωπίζουμε πλέον ένα άλλο ζήτημα βαθύτερο και πιο θεμελιώδες σε σχέση με το προηγούμενο: 
  Η φύση κινδυνεύει και αποτελεί το θεμέλιο της ζωής μας και της ευημερίας μας.
        
        Συνεπώς, τίθεται το ζήτημα της διάσωσης της φύσης. Για να διασώσουμε όμως τη φύση, οφείλουμε σε ένα μεγάλο βαθμό να αλλάξουμε μοντέλο ζωής. Το υπάρχον μοντέλο ζωής προσδιορίζεται από: την απληστία μας απέναντι στους φυσικούς πόρους, την δαπανηρότητα της καθημερινότητάς μας, την χωριστική  μέθοδο  προσέγγισής μας προς τη φύση, τις ανθρώπινες σχέσεις και τις σχέσεις των κοινωνιών. Είναι φανερό ότι η κυριαρχούσα ιδιοτέλεια, όπως ορίζει τις σχέσεις μας με τη φύση έτσι ορίζει και τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους.

        Επιδιώκοντας να δεσπόσουμε πάνω στη φύση αντιμετωπίζοντάς την σαν αντικείμενο ή σαν δούλο μέσα από το φαντασιακό ρόλο του άρχοντα κυριευμένοι από την ματαιοδοξία του κυρίου, αδυνατούμε να σταματήσουμε τον εαυτό μας από το να συμπεριφερθεί το ίδιο δεσποτικά και καταστροφικά απέναντι στους άλλους  ανθρώπους. Είναι φανερό ότι ο λόγος που δημιουργούμε και συγκεντρώνουμε όπλα είναι για την υπηρεσία της ιδιοτέλειά μας, της επιθετικότητά μας και της τάσης κυριαρχίας μας απέναντι στη φύση. Είναι η ίδια τάση κυριαρχίας με αυτή που εκφράζουμε στους άλλους ανθρώπους και η ίδια η ταύτισή μας με το συμφέρον και την εξουσία.

        Αυτή η αλλοτρίωσή μας, μας βάζει σε μια ιεραρχική αλλοτρίωση μέσα στην οποία γινόμαστε εναλλασσόμενα θύτες και θύματα και για την οποία βέβαια έχουμε και εμείς ευθύνη.

        Μέσα από αυτή την νοοτροπία, συμπεριφορά και λειτουργία ενότητας,  μπορούμε να πούμε ότι το πρόβλημα για την διατήρηση, την προστασία και την ανάταξη της φύσης είναι πρόβλημα ενός άλλου τρόπου ζωής. Δηλαδή μιας άλλης σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και την κοινωνία από τη μια πλευρά και τη φύση από την άλλη, αλλά και από τον ένα άνθρωπο στον άλλο άνθρωπο,  από τον άνθρωπο στην κοινωνία και τανάπαλιν. Αυτή η απαίτηση ενός άλλου τρόπου ζωής, συνδέει τη βιωσιμότητα της φύσης με την βιωσιμότητα του ανθρώπου, της κοινωνίας και του πολιτισμού μέσα σε ένα περιβάλλον ειρήνης. Η βιομηχανική ένταση της ισχύος, είτε αυτή λειτουργεί με απληστία και με ένα πνεύμα σπατάλης των φυσικών πόρων, είτε για την ενίσχυση της πολεμική ισχύος, είτε για την πολιτική κυριαρχία μεταξύ των ανθρώπων και των κοινωνιών, έχει ενιαία δυναμική και πηγή και έχει βέβαια και ενιαία θεραπεία.

        Το αίτημα της αβλάβειας απέναντι στη φύση είναι και αίτημα αβλάβειας στις ανθρώπινες σχέσεις, είναι αίτημα ειρήνης, τόσο προς τη φύση όσο και προς τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και των κοινωνιών τους.

        Αν ο αιώνας μας πρόκειται να είναι ένας αιώνας βιωσιμότητας των ανθρώπων, σίγουρα θα είναι και ένας αιώνας βιωσιμότητας της φύσης. Με άλλα λόγια θα είναι ένας πράσινος αιώνας. Αυτός ο αιώνας έχει μια ιδιαιτερότητα. Είναι ένας αιώνας για μια αιωνιότητα, που απαιτεί από μας να αλλάξουμε τόσο τη σχέση μας με τη φύση, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές μας. Κάνοντάς το αυτό θα καθορίσουμε σε μεγάλο μήκος χρόνου τη ζωή του ανθρώπου και του πλανήτη. Είναι ένας αιώνας που καθορίζει την αιωνιότητα. Μπορούμε συνοψίζοντας να πούμε ότι είναι ένας αιώνας για την αιωνιότητα ή ένας αιώνας και μια αιωνιότητα.

        Για να διασφαλίσουμε μια άλλη πρακτική της σχέσης μας με τη φύση, απαιτείται να αλλάξουμε ριζικά διασφαλίζοντας μια διαφορετική πρακτική σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους. Η διαφορετική αυτή πρακτική σημαίνει μια νέα πολιτική που να υπαγορεύεται από την συνειδητοποίηση ότι:
   H γη, ο πλανήτης μας, δεν έχει έξοδο κινδύνου. Ότι η ζωή επίσης δεν έχει έξοδο κινδύνου.

        Δεν μπορούμε  να ζήσουμε πραγματικά τη ζωή απορροφημένοι από τα είδωλα και τη ματαιοδοξία μας. Χρειαζόμαστε μια εσωτερική και μια κοινωνική αλλαγή. Μια αλλαγή που θα μας περάσει από την εποχή της τραγικότητας και των αντιφάσεών της στην εποχή της μετατραγικότητας ή αλλιώς την αίσια εποχή.

       Το εργαλείο που μπορεί να συμπυκνώσει με αλλαγές και επιλογές την νέα πρακτική και νοοτροπία μας, λέγεται πολιτική. Συνεπώς καταλήγουμε στην ανάγκη να ασκήσουμε μια βιώσιμη πολιτική η οποία δεν θα είναι μόνο η πολιτική του εφικτού, όταν το «εφικτό» πολλές φορές  είναι η καταστροφή. Η βιωσιμότητα προϋποθέτει την βιωσιμότητα του περιβάλλοντος, της πολιτικής, των πολιτών και των κοινωνιών. Αυτή η πολιτική είναι μια πολιτική για την βιωσιμότητα και είναι η πολιτική της βιωσιμότητας. Είναι η πολιτική για ένα βιώσιμο κόσμο, που αλλάζει την πολιτική, που καινοτομεί δημιουργικά και αναδεικνύει τις δυνάμεις της προόδου, με την πνοή και την δύναμη της συνέχειας. Συνδυάζει δηλαδή την παράδοση και την πρόοδο σαν τους πυλώνες της συνέχειας, της διατήρησης και της διάρκειας.

        Για να το απλοποιήσουμε κι άλλο το ζήτημα αυτό, οφείλουμε να πούμε ότι αυτή η πολιτική συνδυάζει μέσα της το αίτημα της ευημερίας που αποτελεί δικαίωση της ανθρώπινης επιθυμίας. Είτε προσεγγίζουμε αυτήν την ευημερία ατομικά είτε συντροφικά, είτε την προσεγγίζουμε μέσα και από τους δύο δρόμους, διευρύνουμε το κύκλο της και συνεπώς τη συλλογικότητάς της, με την απαίτηση της ειρήνης σε όλα τα επίπεδα. Προϋπόθεση αυτής της ειρήνης είναι μια δυναμική μερισμού και ασφάλειας για όλους, που δεν επισκιάζει την ελευθερία και όπου η ελευθερία δεν επισκιάζει την κοινότητα και την αδελφοσύνη και όπου ο στόχος της ισότητας μέσα από τους θεσμούς της κοινωνίας και της δικαιοσύνης, παραμένει ένας αξιοκρατικός στόχος φιλελεύθερης δημιουργικότητας.

        Συνεπώς η ειρήνη βασίζεται στη δυνατότητα του κοινωνικού μηχανισμού και θεσμού να λειτουργεί με μερισμό και δικαιοσύνη, με ελευθερία και ασφάλεια. Όλα αυτά σημαίνουν πολιτισμό και σίγουρα σημαίνουν ζωντανές λειτουργίες που παρακολουθούν τις ανάγκες, τα προβλήματα και τις δυνατότητες.

        Ευημερία, ειρήνη και ασφάλεια της ζωής. Με αυτά τα τρία αιτήματα με όλες τις προϋποθέσεις τους που περιλαμβάνουν την προστασία όλου του οικολογικού πλούτου, του περιβάλλοντος, της φύσης ως ζωτικής συνθήκης για την διατήρηση όχι μόνο της δικής μας ζωής και την διατήρηση και ανάκτηση της δικής μας υγείας, ανοίγει η αυλαία του μέλλοντος σε εμάς. Τρία αιτήματα που είναι δύσκολο να συναληθεύσουν μέσα από τις διαθέσεις μας και τις υφιστάμενες καταστάσεις και τις νοοτροπίες μας. Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής αυτή η εσωτερική επάρκεια λόγου στο βαθμό που να αντισταθμίζει επαρκώς το συμφέρον, να το εκλογικεύει και να το συλλογικοποιεί. Αυτό πρέπει να το επιτύχουμε πρώτα απ’ όλα ξεκινώντας από τις μεγάλες πολιτικές οντότητες, τους λαούς και τα κράτη όπου τα ζητήματα δεν είναι τόσο λεπτομερειακά και όπου πραγματικά μικρά βήματα καλής πρακτικής παίζουν ένα τεράστιο και καθοριστικό ρόλο.

        Δεν υπάρχει επίσης αυτή η επάρκεια λογικής, που θα τιθασεύσει το αίτημα της ευημερίας στους όρους της προστασίας της φύσης, του περιβάλλοντος και της ζωής. Η ευημερία ερμηνεύεται και προσεγγίζεται με έναν τρόπο ιδιοτελή και ταυτόχρονα ανταγωνιστικό απέναντι πολλές φορές στα ίδια τα θεμέλιά της, όπως συμβαίνει με την αντίληψη του ζητήματος της ειρήνης και της προστασίας του περιβάλλοντος και της φύσης που θεωρούνται ζωτικός χώρος για την υγεία και την συνέχιση της ανθρώπινης δραστηριότητας της δημιουργίας.

        Είναι δύσκολο για παράδειγμα να πετύχουμε εκείνο το μέτρο της δημιουργική λιτότητας που θα συνάδει στην βιώσιμη ανάπτυξη. Είναι δύσκολο να πετύχουμε εκείνο το μέτρο της αλληλεγγύης και του μερισμού που θα συνάδει με την κοινωνική ειρήνη ή την ειρήνη μεταξύ των λαών. Πολλές φορές είναι δύσκολο να πετύχουμε εκείνη την εργασιακή και δημιουργική σχέση με την ανάπτυξη που μετουσιώνει την ανάπτυξη σε συντελεστή ηθικής και κοινωνικής αρμονίας.

        Όλα αυτά είναι  δύσκολα γιατί ίσως πάνω από όλα δεν μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από το συμβολικό και να βιώσουμε τον πολιτισμό ως ένα πεδίο δημιουργικού λόγου και δημιουργικής συνοχής. Ο πολιτισμός συχνά λειτουργεί σε ένα πεδίο προκατάληψης και παρεξήγησης και γίνεται ενεργούμενο της ιδιοτέλειας, της έπαρσης της λογικής, της ιεραρχίας της εξουσίας, τόσο μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις όσο και μέσα στις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση.

         Οι στόχοι μπορούν να απλοποιηθούν και όπως είπαμε μπορούν να λειτουργήσουν με ένα τρόπο ευεργετικό, καλής πρακτικής και αποτελεσμάτων, στο πεδίο διαχείρισης κυρίως των διεθνών σχέσεων.