ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ & ΜΕΛΕΤΕΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, ΕΛΕΓΚΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, ΣΤΕ ΚΛ.Π) (1)

grow up among environment - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

1.   Ελέγχοντες και ελεγχόμενοι φορείς

grow up among environment - Σόλων ΜΚΟΧρύσα Χατζή
Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη1

1 επικεφαλής του Κύκλου Ποιότητας Ζωής της Ανεξάρτητης Αρχής.

Η διάσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης, ήτοι το έλλειμμα εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, αποτελεί κομβικό πρόβλημα με πολλές παραμέτρους. Παράμετρος  ουσίας είναι κατά τη γνώμη μου η κρατούσα, διαχρονικώς, πολιτική πρόταξη της αλόγιστης οικονομικής ανάπτυξης, κάτι που εξηγεί γιατί η περιβαλλοντική προστασία δεν έχει ακόμη καταστεί οριζόντια κατεύθυνση κάθε δημόσιας δράσης. Παράμετρος διοικητική του προβλήματος είναι η πολυδιάσπαση των φορέων περιβαλλοντικής διοίκησης2,  ο ελλιπής συντονισμός τους και η χαλαρή εποπτεία τους. 

Δεν θα σταθώ εδώ στο κοινό αίτημα των  περιβαλλοντικών οργανώσεων για δημιουργία χωριστού Υπουργείου Περιβάλλοντος, ένα ζήτημα με προφανή θεσμική δυναμική. Ακόμη κι εάν θεωρούσαμε ωστόσο δεδομένο τον εξορθολογισμό σε επίπεδο χάραξης και συντονισμού της  κυβερνητικής πολιτικής, στο ελεγκτικό πεδίο ο ιεραρχικός έλεγχος ενός έστω ad hoc Υπουργείου Περιβάλλοντος καταλαμβάνει μάλλον μικρό μέρος, δεδομένου ότι η αυτοδιοικούμενη περιβαλλοντική διοίκηση εκφεύγει του ελέγχου αυτού3. Να σημειώσω εδώ ότι ο έλεγχος νομιμότητας που ασκεί η Περιφέρεια  στις πράξεις των Δήμων και Κοινοτήτων παρουσιάζει πολλές ελλείψεις, όπως προκύπτει και από την εμπειρία του Συνηγόρου του Πολίτη4.
 
       Σε τοπικό επίπεδο, ο έλεγχος εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας ανήκει στα καθήκοντα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (Ν.Α.), η οποία σε πολλές κατηγορίες δραστηριοτήτων και αδειοδοτεί και ελέγχει. Ο έλεγχος εφαρμογής της τήρησης περιβαλλοντικών όρων από τα Τμήματα Περιβάλλοντος ανάγεται τελικά στην αιρετή ηγεσία της Ν.Α., όπως και ο (επίσης εσωτερικός) διοικητικός έλεγχος της υποβάθμισης του φυσικού5 περιβάλλοντος, μέσω συγκρότησης ΚΕΠΠΕ6, οι εισηγήσεις των οποίων προς το Νομάρχη για επιβολή διοικητικών κυρώσεων δεν εισακούονται πάντα. Μεγαλύτερα εχέγγυα απόστασης από την περιβαλλοντική διοίκηση έχουν τα ιδιαίτερα σώματα (εσωτερικού) ελέγχου της Διοίκησης, ήτοι η  Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ), το Σώμα Επιθεωρητών Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης (ΣΕΔΔΔ) και ο Γενικός  Επιθεωρητής.

       Σε μία θεσμική κάτοψη, ωστόσο, των μηχανισμών ελέγχου της προστασίας του περιβάλλοντος, η βασική διάκριση στην ελληνική έννομη τάξη ανάγεται σε  εσωτερικούς και εξωτερικούς της εκτελεστικής εξουσίας ελέγχους, δηλαδή στα εχέγγυα ανεξαρτησίας του ελέγχοντος οργάνου από την ελεγχόμενη, αμέσως ή εμμέσως, δια των παραλείψεών της, Διοίκηση. Η υπόθεση εργασίας που προτείνω εδώ είναι ότι σε συνταγματικό επίπεδο, το κράτος δικαίου διασφαλίζεται από την ύπαρξη θεσμικών αντιβάρων στην εκτελεστική εξουσία7, δηλαδή, πρωτίστως, των δικαστηρίων και συμπληρωματικώς των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών. Η ισορροπία αυτή του συστήματος διάκρισης των εξουσιών αντανακλά και στο πεδίο του περιβάλλοντος, όπου το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) έχει καταστεί ο αποτελεσματικότερος φραγμός στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.8 Ο Συνήγορος του Πολίτη, είναι ένας, επικουρικός προς τη δικαιοσύνη, ανεξάρτητος μηχανισμός ελέγχου των παραλείψεων της περιβαλλοντικής διοίκησης, για την εμπέδωση του κράτους δικαίου. Το θεσμικό τοπίο συμπληρώνεται από τα (εσωτερικά  της εκτελεστικής εξουσίας) σώματα επιθεωρητών, με αντικείμενο επιθεώρησης είτε τη Διοίκηση (ΣΕΕΔΔ, Γενικός Επιθεωρητής), είτε, κι εδώ είναι η ιδιαιτερότητα, την κατάσταση του περιβάλλοντος (Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ).  

1 επικεφαλής του Κύκλου Ποιότητας Ζωής της Ανεξάρτητης Αρχής.
2 ΥΠΕΧΩΔΕ αλλά και συναρμόδια κατά περίπτωση Υπουργεία (λ.χ.Ανάπτυξης, Αγροτικής Ανάπτυξης), αποκεντρωμένη διοίκηση (από τις Διευθύνσεις της Περιφέρειας σημαντικές αρμοδιότητες έχουν κυρίως οι ΠΕΧΩ, οι Δ/νσεις Υδάτων, οι Δ/νσεις Δασών), αυτοδιοίκηση α΄και ιδίως  β΄βαθμού. 
3 Άρθρ.102 παρ.4 Συντάγματος.
4 Ελλιπής αιτιολογία ή/και αποφυγή ελέγχου, με το όχημα της καθυστέρησης που δημιουργεί κατά χρόνον αναρμοδιότητα ελέγχου κ.α. βλ. http://www.synigoros.gr/dimotis/elegxos.htm
5 Η παρούσα εισήγηση εντάσσεται στην ενότητα 4 του Συνεδρίου, «Θεσμοί  προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, κοινωνία των πολιτών».
6Κλιμακίων Ελέγχου Ποιότητας Περιβάλλοντος, Άρθρ.26 Ν.1650/86, τα οποία συγκροτούνται με απόφαση Νομάρχη, διενεργούν αυτοψίες, προβαίνουν σε συστάσεις και εισηγήσεις προς επιβολή κυρώσεων.
7 Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος ανήκει και αυτός στα εξωτερικά μέσα ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας, συνίσταται βεβαίως σε άμεσο έλεγχο των μελών της Κυβέρνησης και όχι της αυτοδιοικούμενης περιβαλλοντικής διοίκησης.
8 Ο τίτλος συνεπώς της παρούσας εισήγησης, όπως προσδιορίστηκε από το ΠΑΝΔΟΙΚΟ, εμπεριέχει μια καθαρά ενδεικτική παράθεση θεσμών, χωρίς βεβαίως καμία πρόθεση ιεράρχησης από πλευράς σημασίας.