1

ΤΟ «ΔΙΑΙΡΕΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕ» ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΑΣΦΑΛΕΣ. ΤΙ ΘΑ ΕΚΑΝΕ Ο ΑΒΡΑΑΜ ΛΙΝΚΟΛΝ ΑΝ ΗΤΑΝ ΗΓΕΤΗΣ ΤΗΣ ΒΟΛΙΒΙΑΣ; (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

Πρόσφατα μάθαμε ότι οι σχέσεις Βολιβίας και ΗΠΑ είναι πολύ τεταμένες και ότι ο πρόεδρος της Βολιβίας ζήτησε από τον πρεσβευτή των ΗΠΑ να εγκαταλείψει τη χώρα [1], επειδή, όπως λέει, συνομωτεί εναντίον της Βολιβίας συμβάλλοντας στην κλιμάκωση των διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης. Μάλιστα από τις αρχές του καλοκαιριού πλούσιες περιοχές της χώρας αυτής ζήτησαν την αυτονομία τους, μεταξύ αυτών και η πιο ισχυρή περιοχή της Σάντα Κρουζ [2]. Οι διαδηλώσεις έχουν φθάσει σε τέτοιο σημείο ώστε να καταληφθούν δημόσια κτίρια και να προκληθούν σημαντικές ζημιές σε αγωγό φυσικού αερίου.

Εδώ μπορούμε να αναλύσουμε την συμπεριφορά τόσο της αντιπολίτευσης όσο και των ΗΠΑ.
       A) Για τις ΗΠΑ γνωρίζουμε ότι θα ήθελαν -όπως φυσικά και όλες ανεξαιρέτως οι μεγάλες δυνάμεις (και οι μικρές αν ήσαν μεγάλες)- να ασκήσουν παγκόσμιο έλεγχο. Αρχαία ιστορία ο έλεγχος και η κατάκτηση και γι’ αυτό καθόλου εκπληκτική. Όμως, επειδή διανύουμε μία κρισιμότατη λόγω των συνθηκών περίοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, όλα αυτά αποκτούν μία τρομερά ισχυρή διάσταση, διακυβεύοντας την ύπαρξη της ίδιας της ανθρωπότητας και του πολιτισμού της. Εννοούμε βέβαια τα θετικά στοιχεία του πολιτισμού, γιατί τα αρνητικά επιβιώνουν πιο εύκολα μια και απευθύνονται στα ατταβιστικά ένστικτα.
       Εδώ μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν τριών ειδών διανοητές για μια χώρα: 
α.-Αυτοί που είναι ανιδιοτελείς και ενδιαφέρονται για όλον τον κόσμο, χωρίς να ξεχνούν τη χώρα τους. 
β.-Αυτοί που ενδιαφέρονται μόνον για το ατομικό και εθνικό τους συμφέρον, αλλά κατανοούν με κάποια μετριοπάθεια και διαύγεια τον διεθνές περιβάλλον και τις συνθήκες του, όντας έτοιμοι να προσαρμοσθούν έτσι ώστε να χάσουν τα λιγότερα και να κερδίσουν τα περισσότερα που τους είναι δυνατόν. Έχουν ιδιοτελές κίνητρο και καθόλου αλτρουϊσμό, όμως έχουν λογική και 
γ.-Αυτοί που τυφλώνονται μπροστά στη δύναμή τους αλλά και στον κίνδυνο της απώλειάς της και συμπεριφέρονται χωρίς σύνεση και χωρίς κατανόηση της ανάγκης των άλλων ανθρώπων  (εθνών ή κοινωνικών συνόλων). Και αυτοί έχουν μηδενικό αλτρουϊσμό, ιδιοτελές κίνητρο αλλά και καθόλου λογική. Αυτό το τελευταίο κάνει τη μεγάλη διαφορά και καθιστά την ήττα σίγουρη σε μήκος χρόνου.
        Τι αγνοεί αυτός ο παραλογισμός; Αγνοεί το ότι:
       1.-Ήδη αναδύονται μεγάλες δυνάμεις στο παγκόσμιο προσκήνιο, όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία αλλά και άλλες. Αυτές δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν εύκολα.
       2.-Οι ΗΠΑ σε μεγάλο βαθμό έγιναν δεκτές στον κόσμο μετά τον παγκόσμιο πόλεμο επειδή είχαν μια ηθική υπεροχή που σε γενικές γραμμές τις έκανε αρεστές στους λαούς.
       3.-Η ηθική αυτή υπεροχή έχει πια χαθεί και αυτό είναι σημάδι του τέλους της κυριαρχίας τους. Στην ιστορία αυτό ήταν πάντα ένα σημάδι τέλους είτε αναφερόμαστε στην αρχαία Ελλάδα είτε στην αρχαία Ρώμη είτε στο Βυζάντιο είτε σε οποιονδήποτε άλλον. Μπορεί βέβαια να ελπίζουν σε μία μακρόχρονη διάρκεια της αυτοκρατορίας τους, όπως π.χ. αυτή της Ρώμης, όμως η όλη πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι εκείνης της εποχής ήταν εξαιρετικά πιο βραδεία από ό,τι είναι σήμερα.
       Η ηθική αυτή υπεροχή κάμπτεται αθροιστικά και στο μέτωπο της Βολιβίας, όπου οι ΗΠΑ τάσσονται με το πλευρό της αντιπολίτευσης, της οποίας εξέχον μέλος είναι ο πάμπλουτος πρόεδρος του συνδέσμου ιδιωτικών βιομηχανιών, ο οποίος -όπως κατηγορείται από αντιπάλους του- είναι Κροάτης και απόγονος ενός υποστηρικτή των ναζί  και ζητάει πίσω τους ενεργειακούς τους πόρους (Βλέπετε υποσημείωση 1), επειδή προφανώς οι ενεργειακές πηγές έχουν εθνικοποιηθεί.  Οι εθνικοποιήσεις βέβαια ορισμένων τομέων δεν είναι οπωσδήποτε χαρακτηριστικό σοσιαλιστικών καθεστώτων, μια και τέτοιες υπήρχαν μέχρι πρόσφατα και στις δυτικές χώρες για ορισμένους σοβαρούς τομείς. Αλλά αλλού έγκειται το πρόβλημα: αν δεν ήταν αποικιοκρατικές οι συμβάσεις ιδιωτικοποίησης του φυσικού πλούτου αυτών των χωρών, δεν θα αντιδρούσαν έτσι οι κυβερνήσεις τους. Δυστυχώς όμως υπάρχει μεγάλη απόκλιση από την φιλελεύθερη αγορά και αυτό καταλήγει σε ριζοσπαστικοποίηση των πραγμάτων.
        4.-Εξαντλούνται σε πολλά και μεγάλα μέτωπα στρατιωτικά, πολιτικά, οικονομικά και άλλα. Οι ΗΠΑ έχουν ανοίξει ένα υπερβολικά μεγάλο πεδίο επεμβάσεων παγκόσμια, όπου σήμερα μάλιστα αρχίζουν να μην είναι νικητές, πράγμα που σημαίνει ότι είναι πολύ πιθανόν να εξαντληθούν και να χάσουν το παιχνίδι που οι ίδιες άρχισαν. Αν λάβουμε επίσης υπόψη μας και την πτωτική οικονομική τους πορεία, τότε τα πράγματα φαίνονται να είναι όπως ακριβώς ήταν και τα πράγματα των μεγάλων αυτοκρατοριών κατά την πτώση τους. Μεγάλη δραστηριότητα, μεγάλα λόγια, μεγάλη πλάνη για το ιστορικό γίγνεσθαι του κόσμου, εσωτερική αδυναμία και συγκάλυψη, εξωτερική σκληρότητα και στο τέλος πτώση. Η χώρα από τον πρόεδρο της οποίας (Φ.Ρούσβελτ) διατυπώθηκαν οι «Τέσσερις Ελευθερίες» [3] το 1941, στην τραγική εκείνη εποχή ενός μεγάλου πολέμου, και στην οποία εναποτέθηκαν οι ελπίδες του κόσμου για ένα καλύτερο μέλλον, σήμερα παραπαίει και μάλιστα από δικά της κυρίως λάθη.
       5.-Στις περιοχές όπου θα έπρεπε να είναι αρεστές, όπως οι περιοχές με τις πηγές της ενέργειας, είναι αντιθέτως μισητές και επομένως η θέση τους εκεί είναι απολύτως επισφαλής και προσωρινή. Η κατάσταση στο Ιράκ και το Αφγανιστάν το αποδεικνύει.
       6.-Βασίζονται στην αρέσκεια των κυβερνήσεων που οι ίδιες υποστηρίζουν και δεν λαμβάνουν υπόψη, όσο σοβαρά θα έπρεπε, τη δυσαρέσκεια των λαών, όπως εξάλλου και η ΕΕ θέλει να στηρίξει το σύνταγμά της στις αποφάσεις των εθνικών κυβερνήσεων, παραμερίζοντας την αληθινή βούληση των λαών που έχει αποδειχθεί ότι είναι τελείως διαφορετική. Αυτό είναι μία ιστορική αφέλεια που στηρίζεται περισσότερο στην ανάμνηση των φεουδαρχικών πρακτικών μιας εποχής που ο κόσμος πίστευε ότι η γη είναι μία πλατεία, παρά στο σήμερα.
       7.-Αντιμετωπίζουν οικονομική κρίση και η παράλληλη οικονομική κρίση των άλλων δεν μπορεί να τις σώσει. Εξάλλου αυτή οφείλεται και στις δικές τους δογματικές οικονομικές θέσεις που φαίνονται παρά την κρίση αμετακίνητες. Εξάλλου ούτε οι ίδιοι οι οικονομολόγοι δεν μπορούν να δώσουν σίγουρες απαντήσεις στα οικονομικά προβλήματα.
       8.-Η Κλιματική Αλλαγή και η εν γένει Περιβαλλοντική Κρίση (π.χ. υπό τη μορφή της εξάντλησης των φυσικών πόρων), ακόμη και αν πρόκειται να επιφέρει τις χειρότερες επιπτώσεις της στα μέσα ή στο τέλος του αιώνα, πάντως επιφέρει τόσο ισχυρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στον κόσμο, άρα και στην οικονομία και στην υγεία, που η κρίση θα είναι απρόβλεπτη και δεν μπορούν να υπολογίζουν χωρίς αυτήν. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν μπορεί κάποιος να σχεδιάζει πια χωρίς τον συνυπολογισμό της περιβαλλοντικής κρίσης. Και οι ΗΠΑ ήταν πολύ αρνητικές στο θέμα του περιβάλλοντος μέχρι σήμερα.
       9.-Η διαφοροποίηση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία μέσα από την περιβαλλοντική κρίση, την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, τους πολέμους, τον κλονισμό της παλαιάς δομής πραγμάτων έστω και για να αναδυθούν νέες, αν και όμοιες, δυνάμεις, μπορεί να λάβει απρόβλεπτες διαστάσεις πέραν από τις μέχρι σήμερα ιστορικά γνωστές, που οι όροι δεξιός, αριστερός ή ο,τιδήποτε άλλο δεν θα απηχούν πια με ίδιο τρόπο.
       10.-Με το να αποκαλούν όλους τους αντιπάλους τους που θέλουν να κάνουν μία πιο δίκαιη διανομή του πλούτου αριστερούς δεν πρόκειται να επηρεάσουν την αλήθεια, που μπορεί να είναι και άλλη: ότι δηλαδή μπορεί ένας ηγέτης να βλέπει ότι ο λαός της χώρας του καταρρέει από τη φτώχεια, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί η χώρα να κινδυνεύει αλλά και ότι ως άνθρωπος μπορεί να αισθάνεται μία τάση συμπαράστασης στους ενδεείς. Επομένως μια πιο έλλογη διανομή μπορεί να μην είναι καν απότοκο αριστερών αντιλήψεων, αλλά απλώς και μόνον μιας νηφάλιας κατανόησης μιας επείγουσας κατάστασης, όπως αυτής στην οποία κατέληξε ο Ρούσβελτ, όταν μετά από τη φοβερή κρίση του 1929 (το 1933) ζήτησε από τους πλούσιους να συνδράμουν με σημαντική μείωση των κερδών τους στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής θεσπίζοντας σε βάρος αυτών φόρους περίπου 63% (!) στην αρχή και αργότερα 79% (!). Μετά δε από το Ρούσβελτ, στη 10ετία του 1950, οι φόροι αυτοί έφθασαν στο 91%!!! [4]
       11.-Οι ΗΠΑ διατήρησαν την κρατική συνοχή τους μέσα από έναν μεγάλο και πολύ αιματηρό πόλεμο πριν από περίπου ενάμιση αιώνα, με πρόεδρο τότε τον Αβραάμ Λίνκολν, εναντίον των νότιων πολιτειών που ήθελαν να αποσχισθούν. Θα έπρεπε να αποσχισθούν οι πολιτείες που ζητούσαν τότε την ανεξαρτησία τους; Ήταν εγκληματική λοιπόν η διατήρηση της συνοχής τους;
      Παραλίγο μάλιστα ο Πάλμερστον, πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, να πάρει το μέρος των νότιων πολιτειών κηρύσσοντας τον πόλεμο κατά των ΗΠΑ, αλλά αυτό απετράπη λόγω της τρομερής προσπάθειας που έκανε ο σύζυγος της βασίλισσας Βικτωρίας. Ένας δε εκ των ελαχίστων πολιτικών που δεν υιοθέτησαν την πολιτική κατακτήσεως ξένων εδαφών (π.χ. σε βάρος του Μεξικού) είναι ο Αβραάμ Λίνκολν και αυτό είναι δείγμα ότι οι άνθρωποι που υποστηρίζουν τη συνοχή με θεσμικά κριτήρια και ηθικά κίνητρα είναι πραγματικοί εκφραστές και της ειρήνης και του σεβασμού της ανεξαρτησίας των άλλων και της πραγματικής εσωτερικής ελευθερίας.
       Αν λοιπόν στο μέλλον οι ΗΠΑ χάσουν την οικονομική τους ευμάρεια, πιθανόν είναι ότι θα υπάρξουν πολιτείες, που όντας πλουσιότερες από άλλες θα προτιμούν την ανεξαρτησία τους. Τότε τι υποστηρίζουν οι σημερινοί αμερικανοί ηγέτες ότι θα πρέπει να γίνει, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της Αλάσκας που πολύ πρόσφατα ήθελε την ανεξαρτησία της και μάλιστα μέλη αυτής της κίνησης  ανεξαρτησίας ήσαν η σημερινή υποψήφια αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Σάρα Πέιλιν και ο σύζυγός της; Το παράδειγμα πρέπει να είναι σαφές και σταθερό από τις μεγάλες δυνάμεις, όμως δεν είναι, και αυτό δημιουργεί μία γενική εικόνα αναξιοπιστίας και ανασφάλειας.
       12.-Και πρέπει τελικά να δοθεί μία ευθεία απάντηση στους ανθρώπους όλης της γης: θέλουμε να αγοράσουν οι πολύ πλούσιοι όλο τον πλούτο της γης, επειδή απλώς μπορούν να το κάνουν, και οι υπόλοιποι να μείνουν χωρίς τίποτε (ούτε την περίφημη ιδιοκτησία) και να καταλήξουν πάλι σε μια νέα φεουδαρχία η οποία όμως θα έχει πιο ισχυρούς ελεγκτικούς μηχανισμούς; Και η μικρή ιδιοκτησία έτσι που πηγαίνουν τα πράγματα μπορεί να καταργηθεί εκ των πραγμάτων και ας την προστατεύουν τα συντάγματα. Ο ρόλος της οικονομικής (αλλά και οποιασδήποτε άλλης) ισχύος μπορεί να γίνει ισχυρότερος από τα συντάγματα και την έννομη τάξη είτε εξαγοράζοντας τους φορείς της είτε με επιβολή.
       Τελικά όμως δεν πρέπει η πολιτική να παραμείνει καθηλωμένη στο φαύλο κύκλο της σύγκρουσης ανάμεσα στη σοσιαλιστική ή φιλελεύθερη οικονομική  πρακτική, αλλά να αναζητήσει και νέα πεδία λειτουργίας της περισσότερο προσαρμοσμένα στο σημερινό άνθρωπο και πέραν του πεδίου της οικονομίας.

       Β) Όσον αφορά την αντιπολίτευση στη Βολιβία, όχι αυτούς τους ανθρώπους που πιθανόν να είναι ατομικά δυσαρεστημένοι επειδή αδικήθηκαν, αλλά αυτούς που όντας πολύ πλούσιοι θέλουν να διατηρήσουν, με αδιαφορία για τους άλλους, όλον τον πλούτο που είχαν σε βάρος της χώρας τους:
       1.-Είναι δυνατόν όποιος είναι πλούσιος (είτε άτομο είτε επαρχία) να εκφράζει νόμιμα αυτή την χωριστικότητα και να θέλει να αποκόπτει τμήμα μιας χώρας, επειδή αισθάνεται αυτάρκης; Είναι ο πλούτος θεσμικός λόγος αυτονομίας ή συγκρότησης κράτους; Πάντως οι ΗΠΑ δεν θα το ήθελαν για την Αλάσκα ή παλαιότερα για τις νότιες πολιτείες τους, η Ρωσία για την  Τσετσενία, η Κίνα για το Θιβέτ, και ο κατάλογος θα είναι μακρύς αν συνεχίσουμε. Αλλά και οι αδύναμοι λαοί ομοίως πράττουν: Οι Κοσσοβάροι για τα σερβικά εδάφη του Κοσσόβου αρνούνται την ανεξαρτησία που μόλις πριν από λίγο διεκδικούσαν οι ίδιοι για τον εαυτό τους, οι Κούρδοι για μειονότητες στα δικά τους εδάφη στο Ιράκ ενώ οι ίδιοι διεκδικούν τη δική τους ανεξαρτησία, η Τουρκία για τους Κούρδους ενώ για άλλους υποστηρίζει άλλα κ.ο.κ. Η ιστορία είναι στην κυριολεξία εξαντλητική με την επανάληψη των ανθρώπινων λαθών και αντιφάσεων.
       2.-Αποκαλούν ρατσιστικό το σύνταγμα της Βολιβίας για ποιο λόγο; Η οποιαδήποτε στέρηση της ελευθερίας για την ικανοποίηση μιας επιθυμίας δεν είναι οπωσδήποτε ρατσιστική. Ούτε πρέπει να καταλήγουμε σε κατάχρηση των λέξεων (δηλαδή σε αντιστροφή της χρήσης τους και σε αντιστροφή των εννοιών). Ο ρατσισμός έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο και δεν μπορεί να χρησιμοποιείται σε οποιαδήποτε περίπτωση, ακόμη και αν σχετίζεται με κάποια αδικία.
       Αυτά είναι στοιχεία που πρέπει να λάβουν υπόψη όλοι οι παράγοντες της ιστορίας και μάλιστα πριν ακόμη τους αγγίξουν, αν θέλουν να είναι ειλικρινείς. Στους θριάμβους της αρχαίας Ρώμης οι νικητές τοποθετούσαν κοντά τους τους λεγόμενους ψιθυριστές, για να τους υπενθυμίζουν στη διάρκεια των λαμπρών τελετών ότι όλη αυτή η δόξα της νίκης και της ισχύος είναι παροδική, σαν μια στιγμή. Κι αυτό το έκαναν για να μην ξεχνάνε τη θνητότητα όλων των πραγμάτων και να μην είναι υπερφίαλοι.
       Ουδέποτε όμως οι μεγάλες δυνάμεις αυτής της γης (κράτη, αυτοκρατορίες, έθνη, ομάδες, πόλεις) έδρασαν έτσι –συνολικά κοιτώντας τις. Και αυτό είναι το ανησυχητικό. Υπήρξαν όμως και αρκετές αναλαμπές ελπίδας, μέσω κυρίως ατομικών εξαιρέσεων. Και αυτό είναι η ελπίδα. Πολύ περισσότερες βέβαια αναλαμπές ελπίδας υπήρξαν σε άλλους τομείς, όπως π.χ. του πολιτισμού. Η ιστορία είναι γεμάτη, αλλά οι άνθρωποι της ισχύος θυμούνται μόνον τις στιγμές εξουσίας και ξεχνούν τις στιγμές της πτώσης των ισχυρών και της οδύνης των αδύναμων.
       Και φυσικά η καθημερινή ζωή των ανθρώπων έχει το δικό της ρατσισμό, τις δικές της αντιφάσεις και λάθη, που αντιστοιχούν στα λάθη των ισχυρών. Αν δεν καταφέρουμε να δούμε αυτή τη γέφυρα που συνδέει τα μεν με τα δε, δεν θα καταφέρουμε να αναλάβουμε την ευθύνη μας και να αντιμετωπίσουμε τη σημερινή κατάσταση. Και δυστυχώς ο χρόνος που απομένει δεν φαίνεται να είναι πολύς.

[1] ΕΘΝΟΣLINE, «Οι ΗΠΑ ετοιμάζουν εμφύλιο στη Βολιβία», 11/9/2008, http://www.ethnos.gr. 
[2] http://www.in.gr, 5/5/08, «Υπέρ της αυτονομίας ψήφισαν οι Βολιβιανοί της πλούσιας επαρχίας Σάντα Κρους» και 23/6/08, «Υπέρ της αυτονομίας ψήφισε μία ακόμα πλούσια επαρχία της Βολιβίας».
[3] Αυτές είναι: η ελευθερία από φτώχεια, η ελευθερία από φόβο, καθώς και η ελευθερία λόγου και η ελευθερία πίστης.

[4] Paul Krugman, «Η συνείδηση ενός προοδευτικού», εκδ. ΠΟΛΙΣ 2008,  σελ.79


13 Σεπτεμβρίου 2008,

Ιωάννα Μουτσοπούλου, Δικηγόρος
Μέλος της Γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ