Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΛΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ (‘Β Μέρος)

Το ότι η ανθρωπότητα διέρχεται σήμερα μια σοβαρή κρίση αποτελεί για κάθε λογικά σκεπτόμενο άνθρωπο γεγονός αναμφισβήτητο. Η κρίση αυτή επηρεάζει όλες τις φάσεις της προσωπικότητας του ανθρώπου και αυξάνει τις νευρικές και ψυχολογικές διαταραχές.

        Οι συνέπειες μιας τέτοιας κατάστασης είναι αρκετά σοβαρές και για το άτομο και για την οικογένεια και για την κοινωνία. Τα αίτια της κρίσης αυτής είναι πολλά και ποικίλα. Τα βασικότερα είναι ψυχολογικής φύσεως. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει στρέψει την προσοχή του και τη σκέψη του προς τα έξω.
        Και ενώ στον επιστημονικό και τεχνικό τομέα έχει φτάσει σχεδόν στην κορυφή της πυραμίδας, ο ίδιος ο άνθρωπος δεν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τα βασικά προβλήματα των ανθρώπινων σχέσεων στο σπίτι του, στην εργασία του, και στην κοινωνία της οποίας αποτελεί μέλος. Έτσι, ενώ θα έπρεπε με τα επιτεύγματα και τις κατακτήσεις στον επιστημονικό και στον τεχνικό τομέα ο άνθρωπος να απολαμβάνει αυτά τα αγαθά με ηρεμία και ψυχική ικανοποίηση, αντίθετα η δυστυχία, οι συγκρούσεις και το άγχος είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σημερινού ανθρώπου. 
       Ο σύγχρονος άνθρωπος, ο οποίος μπορεί να παραβληθεί με «ένα σπίτι διηρημένο εναντίον του εαυτού του», αποτελεί το πεδίο πολλαπλών και έντονων συγκρούσεων μεταξύ του εαυτού του και των συνανθρώπων του.

      Δεν κατόρθωσε επομένως ο άνθρωπος να λύσει τα βασικά προβλήματα της ζωής του και ειδικότερα εκείνα τα προβλήματα που θα του εξασφάλιζαν μια ισορροπημένη και απαλλαγμένη από συγκρούσεις ζωή και που αναφέρεται κυρίως στις σχέσεις που αναπτύσσει με τους συνανθρώπους του, με τον ή τη σύζυγο, με τα παιδιά του, με τον γείτονα του και γενικά με τον συνάνθρωπο του.
      Ο άνθρωπος έχει γίνει ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου και όσο πλησιέστερα ζει ο ένας στον άλλο, τόσο περισσότερη εχθρότητα αναπτύσσει, τόσο περισσότερο πολεμάει ο ένας τον άλλο, τόσο περισσότερο φοβάται ο ένας τον άλλο.
      Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή η ανθρωπότητα κινδυνεύει να καταστραφεί από τα ίδια τα δημιουργήματα της. Η επιστημονική και η τεχνική πρόοδος δεν κατόρθωσαν μέχρι σήμερα να προσφέρουν βοήθεια στον τομέα της επίλυσης των ατομικών και των ομαδικών συγκρούσεων που μας κατατυρρανούν και παρεμποδίζουν την αρμονική συμβίωση με τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας.
      Τότε, ποιος είναι ο δρόμος προς την σωτηρία; Το να γυρίσουμε πίσω είναι αδύνατο, ακόμη και αν το επιθυμούμε. Η επιθυμία όμως να γνωρίσει ο άνθρωπος και να χρησιμοποιήσει αυτό που γνωρίζει, αποτελεί ίσως «θείο» ένστικτο. Η σωτηρία στηρίζεται στην πρόοδο που θα δημιουργήσει ο άνθρωπος στον τομέα της έρευνας της εσωτερικής του ζωής για την οποία τόσο λίγα γνωρίζουμε.

      Για τους λόγους που προαναφέραμε η ραγδαία ανάπτυξη της ψυχολογίας και των κυριότερων κλάδων της 9όπως είναι η κλινική ψυχολογία, η εξελικτική, η παιδαγωγική, η ψυχοθεραπεία, η ψυχανάλυση, η παραψυχολογία κτλ) πρέπει να θεωρείται σαν μια από τις σπουδαιότερες και πολλά υποσχόμενες για το μέλλον επιτεύξεις της εποχής μας. οι νέες αυτές επιστήμες δεν μπορούν να συγκριθούν με τις ακριβείς (δηλ. θετικές) επιστήμες ως προς την εφαρμογή των ποσοτικών μεθόδων. Χρησιμοποιούν όμως, μαζί με τις νέες επιστημονικές μεθόδους, την παρατήρηση και το πείραμα. «Η γνώση είναι δύναμη», αποτελεί ένα αξίωμα που εξακολουθεί και εδώ να είναι έγκυρο.

      Πρέπει λοιπόν να είμαστε ενήμεροι για το γεγονός ότι οι ψυχολογικές επιστήμες είναι βασικά πρακτικές. Ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να θεωρεί πραγματικό μόνο ό, τι είναι απτό. Τούτο όμως δεν ανταποκρίνεται προς την πραγματικότητα και πρέπει να διορθωθεί στις σκέψεις των ανθρώπων. Ένα κύμα θυμού είναι τόσο πραγματικό, όσο και ένα κύμα θάλασσας. Και τα δύο φαινόμενα έχουν τα αίτια τους και δημιουργούν τα αποτελέσματά τους. Και τα δύο μπορούν να παρατηρηθούν και να περιγραφούν. Η φανταστική εικόνα ενός πύργου είναι τόσο πραγματική, όσο και ο ίδιος ο πύργος. Είναι πραγματική σαν μια υποκειμενική εμπειρία, αλλά είναι πραγματική και από την άποψη ότι αποτελεί την πρωταρχική κατάσταση για την κατασκευή του πύργου.

      Αν αφήσουμε το γκάζι να φύγει από μία φιάλη, τούτο εξακολουθεί να υφίσταται. Αν το κάψουμε, η χημεία μας πληροφορεί ότι η ουσία του εξακολουθεί να υπάρχει με μια άλλη μορφή. Μερικά γεγονότα του ψυχικού βίου, οι εμπειρίες της πρώτης παιδικής, φαίνονται σαν να χάνονται χωρία να αφήνουν πίσω τους ίχνη. Τούτο όμως δε συμβαίνει, και η ψυχανάλυση μας το έχει αποδείξει με την πιο δραματική μορφή. Το περιεχόμενο της «ψυχής» εξακολουθεί να υπάρχει και να εργάζεται στο ασυνείδητο, πολλές φορές με καταστρεπτικά αποτελέσματα, πάνω στη συνειδητή προσωπικότητα.
      Κατά συνέπεια ο ψυχικός βίος είναι τόσο πραγματικός όσο και τα ορατά πράγματα. Και από μια άποψη θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ίσως περισσότερο πραγματικός, γιατί αποτελεί μια εσωτερική κατάσταση, η οποία αναπόφευκτα προκαλεί τα εξωτερικά αποτελέσματα. Κάθε προσπάθεια επομένως να κάνουμε τον άνθρωπο ευτυχισμένο με τη μεταβολή των εξωτερικών συνθηκών της ζωής του, θα μπορούσε να συγκριθεί με τα φάρμακα εκείνα που θεραπεύουν τα συμπτώματα μιας ασθένειας χωρίς να απομακρύνουν τα αίτια. 

       Η σύγχρονη φυσική έχει στηρίξει τον υλισμό επάνω στο δικό της έδαφος και έχει αποδείξει ότι ύλη είναι καθαρή ουσία η οποία μετατρέπεται σ’ εκείνο το μυστήριο που αποκαλείται «ενέργεια». Τούτο σημαίνει ότι η ενέργεια μπορεί να θεωρηθεί σαν γέφυρα μεταξύ της ψυχής και της ύλης.
      Πράγματι τα ψυχικά φαινόμενα όπως και τα φυσικά «ενέχουν μία ενέργεια». Τη γνωρίζουμε κάθε φορά που μιλάμε για το βαθμό της έντασης των συγκινήσεων μας, των σκέψεων μας, των πνευματικών μας εικόνων κτλ.
      Η ψυχοσύνθεση αποδέχεται απόλυτα την άποψη αυτή, η οποία επίσης είναι αποδεκτή και από άλλες σχολές και από την ψυχανάλυση. 

      Η ψυχοσύνθεση έχει μάλιστα ειδικές μεθόδους για την κατεύθυνση, το μετασχηματισμό, και την εξιδανίκευση των διάφορων ψυχολογικών ενεργειών, και ιδίως των σεξουαλικών και των επιθετικών. Όμως αναγνωρίζει παράλληλα την ύπαρξη και ανώτερων ενεργειών. 

      Αυτές δεν έχουν ανάγκη εξιδανίκευσης,  αλλά διαμέσου μιας αντίθετης διαδικασίας, μπορούν να εισβάλλουν στη συνειδητή προσωπικότητα με καταπληκτική συνθετική δύναμη και αναγεννητικά αποτελέσματα. Η διαδικασία αυτή μπορεί να προκληθεί και να διευκολυνθεί από τη σωστή χρησιμοποίηση κατάλληλων μεθόδων.
Η δομή του ψυχικού βίου κατά την ψυχοσύνθεση μπορεί να παρασταθεί ως εξής: 
      1.   Κατώτερο ασυνείδητο        The Lower Unconscious 
      2.   Μέσο ασυνείδητο                The Middle Unconscious
      3.   Ανώτερο ασυνείδητο          The Higher Unconscious of Superconscious 
      4.   Πεδίο συνείδησης              The Field of Consciousness
      5.   Συνειδητό ή προσωπικό εγώ  The Conscious Self or I. 
      6.   Ανώτερο Εγώ (Υπερβατικό)    The Higher Self 
      7.   Συλλογικό ασυνείδητο             The Collective Unconscious

       Το κατώτερο ασυνείδητο περιέχει το καθετί το οποίο βρίσκεται κάτω από το κατώφλι της συνείδησης. Αντιστοιχεί επομένως προς το παρελθόν του ατόμου και του ψυχικού του βίου. Εγκληματικά ένστικτα π.χ. ήταν ομαλά στον άνθρωπο του σπηλαίου ακριβώς όπως είναι ομαλά στα θηρία. Περιλαμβάνει επομένως το κατώτερο ασυνείδητο τα θεμελιώδη κίνητρα και τις πρωτόγονες ορμές, καθώς και τα διάφορα συμπτώματα ποικίλων παθολογικών καταστάσεων.         Το μέσο ασυνείδητο περιλαμβάνει τις αναμνήσεις, τις σκέψεις και τις συγκινήσεις της καθημερινής ζωής. Αν και σε δεδομένη στιγμή μόνο ένας μικρός αριθμός είναι παρών στο φωτεινό πεδίο της συνείδησης, εν τούτοις πηγαινοέρχονται με τόση ευκολία ώστε να δίνουν την εντύπωση ότι όλα είναι παρόντα. Επομένως το μέσο ασυνείδητο αντιστοιχεί προς το παρόν, όχι προς εκείνο που είμαστε πριν ή που θα έπρεπε να είμαστε, αλλά το στάδιο στο οποίο έχουμε φτάσει.

      Το βασικό χαρακτηριστικό των υπερσυνειδητών εμπειριών, αντίθετα, είναι ότι έχουν ελάχιστη σύνδεση με τις εμπειρίες του παρελθόντος και παρουσιάζονται εντελώς νέες, σαν ανακαλύψεις ή εφευρέσεις. Είναι σαν πινακίδες οι οποίες δείχνουν τα μονοπάτια του μέλλοντος.       Από το υπερσυνειδητό προέρχονται τα ερεθίσματα οι ιδέες οι ενέργειες, που ρυθμίζουν την εξέλιξη του ατόμου και της ανθρωπότητας στο σύνολο. Η ψυχολογική ζωή των μεγάλων ανδρών χαρακτηρίζεται από τη συχνότητα και την ένταση αυτών των εσωτερικών επικοινωνιών. Μεγάλοι ποιητές, καλλιτέχνες, επιστήμονες, ακόμη και μεγάλοι πολιτικοί αισθάνονται μια έμπνευση εξωτερική του εαυτού τους ή έξω της συνειδητής προσωπικότητάς τους. Τι ήταν π.χ. η «Μούσα» που επικαλούνταν οι αρχαίοι ποιητές; Ήταν η προσωποποίηση του υπερσυνειδητού!.
       Η τρίτη αυτή διαίρεση του ασυνειδήτου έχει τελείως παραγνωριστεί και παρανοηθεί.
      Το ελλειπτικό σχήμα επομένως που χωρίζεται σε τρία μέρη αντιπροσωπεύει το ασυνείδητο με τα τρία του τμήματα (κατώτερο-μέσο-ανώτερο). Ο κύκλος αντιπροσωπεύει τη συνείδηση. Η διακεκομμένη εξωτερική γραμμή είναι αυτό που ο Jung αποκαλεί «συλλογικό ασυνείδητο».
      Μετά από αυτή την περιγραφή είμαστε σε θέση να αναφέρουμε την κεντρική ιδέα της ψυχοσύνθεσης. Το διάγραμμα έχει ένα σημείο στο κέντρο του κύκλου, έναν αστερίσκο στην κορυφή και μια γραμμή η οποία ενώνει αυτά τα δύο. Το σημείο στο κέντρο αντιπροσωπεύει το συνειδητό ή προσωπικό εγώ, που παριστάνει την προσωπική ταυτότητα, ο αστερίσκος συμβολίζει το πνευματικό εγώ, την πραγματική μας ταυτότητα, την ουσία της ύπαρξής μας, και η γραμμή που τα ενώνει υποδηλώνει ότι δεν ενεργούμε με δύο χωριστές ταυτότητες (ενότητες) αλλά με δύο φάσεις μιας και μόνης πραγματικότητας. Η πραγματικότητα αυτή αποτελεί το κεντρικό μυστήριο του ανθρώπου.

      Η τελευταία αυτή έννοια της δομής του ψυχικού βίου περιλαμβάνει, συντονίζει και ρυθμίζει, βάσει μιας ολοκληρωμένης ιδέας, πληροφορίες, που συγκεντρώνονται με παρατηρήσεις ή εμπειρίες. Μας προσφέρει μια πλατύτερη και περισσότερο περιεκτική εικόνα του ανθρώπινου δράματος, των συγκρούσεων, των προβλημάτων, τα οποία αντιμετωπίζουμε, προσφέρει τα μέσα επιλύσεως αυτών και δείχνει το δρόμο της απελευθέρωσης μας. Στη συνήθη ζωή είμαστε έρμαια των παραληρημάτων και των φαντασιών, σκλάβοι άγνωστων συμπλεγμάτων, και παρασυρόμαστε εδώ και εκεί από τις εξωτερικές επιδράσεις, επηρεαζόμενοι και υπνωτιζόμενοι από τις απατηλές ιδέε

Β. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗΣ 
ΤΡΙΑΝΤ. Τ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Ph.D. 
Επίτιμου Συμβούλου Α’ του ΚΕΜΕ Υπουργείου Παιδείας

Διαβάστε επίσης:
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΛΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ (‘Α Μέρος)
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΛΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ (‘Γ Μέρος)

18 Αυγούστου 2008