ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΓΙΑΤΙ Ο ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ ΕΠΑΝΑΚΑΜΠΤΕΙ; (της Ιωάννας Μουτσοπούλου)

peristeri end 1 - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

peristeri end 1 - Σόλων ΜΚΟΓια να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, πρέπει αρχικά να ανιχνεύσουμε την έννοια του ολοκληρωτισμού και μετά να αναφερθούμε στις συνθήκες που προηγήθηκαν της επανεμφάνισής του (αν μπορεί βέβαια να ειπωθεί ότι προηγουμένως είχε εξαφανισθεί). Για την έννοια του ολοκληρωτισμού θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτή πρέπει να αναφέρεται σε όσο το δυνατόν περισσότερο ενδόμυχες του ανθρώπου καταστάσεις, γιατί αν αντιμετωπίζεται μόνον ως εξωτερικά φαινόμενα, τότε σε τακτά χρονικά διαστήματα θα αντιμετωπίζουμε το ίδιο πρόβλημα με άλλη ή με την ίδια μορφή.

Ο ολοκληρωτισμός είναι μία ενδόμυχη κατάσταση που μπορεί να λάβει πολλές μορφές, αν και ο ίδιος είναι επίσης μία μορφή. Αυτή η μορφή όμως είναι μορφή από την υπερβατική άποψη και όχι από την άποψη της καθημερινής ανθρώπινης ζωής, στην οποία μπορεί να αποτελεί έναν κρυμμένο ψυχολογικό και μη ομολογημένο ή μη διαπιστωμένο ψυχολογικό παράγοντα. 

Η ανθρώπινη ιστορία, τόσο ως δημόσια έκφραση της ολότητας της ανθρωπότητας όσο και ως ατομική καθημερινή ζωή, είναι τόσο γεμάτη από ολοκληρωτισμό που τα ίχνη του δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμα ούτε ακόμη και στην ίδια την εξουσία. Όταν κάτι είναι διάχυτο, πολύ εξαπλωμένο, τότε δεν γίνεται αντιληπτό, γιατί έχει καταστεί πλέον μέρος της έκφρασής μας σαν να ήταν η φύση μας, και από μία άποψη είναι ένα μέρος της φύσης αυτής, αν και όχι αιώνιο και αναλλοίωτο όπως το θέλουν οι ρεαλιστές στη θεωρία ή στην πράξη. Για παράδειγμα ολοκληρωτισμό αποτελεί η αίσθηση των εθνών ότι τα δικά τους δεινά είναι τα χειρότερα από τα δεινά όλων των άλλων ή ότι τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά και ταλέντα είναι τα καλύτερα από εκείνα των υπολοίπων εθνών. Αυτό είναι τόσο εδραιωμένο στα έθνη που δεν γίνεται αντιληπτό ως ολοκληρωτισμός και δεν μπορεί κανείς να μιλήσει διαφορετικά και να γίνει ακουστός και δεν τους περνάει από το νου ότι μπορεί να μην είναι έτσι.

Ακόμη χειρότερα, δυσκολότερα, είναι  τα πράγματα με το άτομο, επειδή τα στοιχεία του ολοκληρωτισμού ενυπάρχουν μεν σαφέστατα μέσα σε αυτά, αλλά, επειδή δεν φαίνεται να έχουν παγκόσμια επιρροή, δεν εκλαμβάνονται ως ολοκληρωτισμός, αλλά ως κάτι άλλο, ίσως αρνητικό ίσως και όχι, όμως σε καμία περίπτωση ως ολοκληρωτισμός και ως βάση υποστήριξης του παγκόσμιου ολοκληρωτισμού. Όταν δε τα άτομα υπόκεινται στην κυριαρχία των εξουσιαστών που είναι πολύ πιο εμφανής ολοκληρωτισμός, τότε ο ατομικός ολοκληρωτισμός της καθημερινότητας δεν φαίνεται. Γι’ αυτό και υπάρχει αυτή η εναλλαγή του ρόλου όπου θύματα μετατρέπονται σε θύτες και εγκαθιστούν το δικό τους ολοκληρωτισμό ύστερα από την εκπλήρωση των διεκδικήσεών τους, οι οποίες μοιάζουν αρχικά με αίτημα ελευθερίας και στο τέλος γίνονται περιχαράκωση εξουσίας πάνω σε άλλους. Οι εξουσιαστές μπορεί να είναι άτομα ή ομάδες ατόμων που μπορεί με τη σειρά τους να απαρτίζονται από άτομα αδύναμα ή ισχυρά ή και τα δύο (αυτό είναι αδιάφορο). Το μόνο που θα αλλάζει σε αυτή την περίπτωση θα είναι η ατομική ισχύς.

Όμως η απουσία ατομικής ισχύος δεν είναι αναίρεση του ολοκληρωτισμού, επειδή ο ολοκληρωτισμός υποδηλώνει την τάση ισχύος και όχι την ίδια την ισχύ, πράγματα δηλαδή που, αν και συναφή, είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Αυτός είναι και ο μοναδικός λόγος που ο διάχυτος ολοκληρωτισμός δεν γίνεται αντιληπτός ως τέτοιος. Επειδή δηλαδή συνήθως του λείπει η δύναμη πραγμάτωσής του. Μπορεί όμως να γίνει φορέας της δυνάμεως του ολοκληρωτισμού των ισχυρών, όπου ο ισχυρός είναι άτομο ή άτομα ή μεγάλος αριθμός αδύναμων που λόγω του αριθμού τους γίνονται ισχυροί. Γι’ αυτό πρέπει να επιμείνει κανείς στο ότι ως ολότητα δεν πρέπει να εννοείται από τη σκοπιά μας άθροισμα πολλών ατόμων, αλλά η ολότητα ως έννοια, ως συνείδηση, έστω και αν η εξωτερική της έκφραση συμπίπτει με κάποιο άθροισμα μεγάλο ή μικρό. Και η παραμικρή τάση για αποκλεισμό να εισχωρήσει μέσα στη συνείδηση, ακόμη και για τον ίδιο τον εαυτό, ακόμη και τότε η ολότητα θα έχει απορριφθεί. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει εξαρχής να έχει κανείς συλλάβει όλες τις δυνατές μορφές αποκλεισμού της, επειδή αυτό είναι αδύνατον και έτσι, λόγω της υπάρχουσας σχετικής ανωριμότητας, θα δημιουργούσε μία άλλη μορφή ολοκληρωτισμού, ίσως χειρότερη από τις προηγούμενες.

Με τέτοιες βαθιές ψυχολογικές βάσεις για τον ολοκληρωτισμό δεν είναι να απορεί κανείς που αυτός επανακάμπτει στο παγκόσμιο πεδίο της πολιτικής υπό τη μορφή των στρατηγικών συμφερόντων και της ασφάλειας. Για παράδειγμα, το χρήμα είναι φορέας δυνάμεως και ολοκληρωτισμού, όμως αυτή η επιθυμία για το χρήμα στην ατομική ζωή είναι ολοκληρωτική και τελικά η ζωή αυτή θυσιάζεται στην πραγματικότητα για την απόκτησή του. Αυτό αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται και ο παγκόσμιος οικονομικός και πολιτικός ολοκληρωτισμός. Είναι σοβαρή ιστορική μας έλλειψη το ότι δεν μπορούμε να συνδέσουμε το ατομικό με το παγκόσμιο.

Στην πραγματικότητα ο ολοκληρωτισμός ήταν πάντοτε παρών, αλλά στη διάρκεια των προηγούμενων μεταπολεμικών δεκαετιών τα αποτελέσματά του δεν ήταν τόσο έντονα λόγω της επάρκειας των αγαθών και έτσι μπορούσε ο άνθρωπος να τον αγνοήσει. Όμως, αν η ανθρωπότητα δεν μπορέσει να χτυπήσει τον ολοκληρωτισμό στη ρίζα του, δεν θα μπορέσει να απαλλαγεί αληθινά από αυτόν. Και καλύτερα βέβαια θα ήταν να τον χτυπήσει άσχετα από την άνεση ή μη των βιοτικών της συνθηκών. Όμως αυτό δεν έγινε και τώρα καλείται να αντιμετωπίσει το πρόβλημα σε δυσχερέστερες συνθήκες.

Αυτή η αγνόηση της διαδρομής του ολοκληρωτισμού ανάμεσα στο άτομο και την ολότητα συμβαίνει επειδή δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την ολότητα και επομένως ούτε τις συνέργειες ανάμεσα σε αυτήν και την ατομικότητα. Δεν μπορούμε καν να αντιληφθούμε την ανθρωπότητα ως μία ολότητα και όχι ως άθροισμα ανθρώπων. Και φυσικά ακόμη περισσότερο δεν μπορούμε να αντιληφθούμε και το σύνολο του κόσμου ως ολότητα, αλλά μόνον ως αντικείμενο για χρήση. Αλλά η εξάντληση αυτού του «αντικειμένου», ή με άλλα λόγια η ανεπάρκεια των φυσικών πόρων, καθιστά εμφανή πλέον τον ολοκληρωτισμό και επώδυνο, και τώρα περισσότερο από ποτέ έχουμε ανάγκη από τη Δικαιοσύνη, επειδή η ανάγκη για δικαιοσύνη αναφαίνεται όταν υπάρχει έλλειψη πόρων, σύμφωνα και με την άποψη του Αριστοτέλη. 

Ιωάννα Μουτσοπούλου, Δικηγόρος
Μέλος της Γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ