|
Ο Μαλιακός Κόλπος παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Είναι ένας ημίκλειστος κόλπος επηρεαζόμενος από τον ποταμό Σπερχειό που εκβάλλει στο εσωτερικό άκρο του. Μαζί με τον Σπερχειό και την κοιλάδα του αποτελούν προστατευόμενη περιοχή, τμήμα του δικτύου ΝΑΤURΑ 2000. Στην παράκτια ζώνη υπάρχουν γεωργικές, κτηνοτροφικές και βιομηχανικές δραστηριότητες. Τέλος, και ο ίδιος ο κόλπος παρουσιάζει οικονομική σημασία λόγω της αλιευτικής του παραγωγής.
Ο Τομέας Ζωολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών διεξάγει έρευνες στο Μαλιακό Κόλπο και στο Σπερχειό ποταμό από το 1992. Η πρώτη φάση ( 1992-93 και 1995-96) περιελάμβανε μηνιαίες δειγματοληψίες σε τρεις σταθμούς Ι, Μ και Ο (Εικόνα 1) στη στήλη του νερού.
|
Μετρήθηκαν οι εξής παράμετροι: θερμοκρασία, αλατότητα, διαλυμένο οξυγόνο, αιωρούμενα ανόργανα υλικά, οργανικά αιωρούμενα υλικά, διαλυμένος οργανικός άνθρακας, φυτοχρωστικές, θρεπτικά άλατα, βακτήρια. Σε δείγματα ιζήματος του βυθού μετρήθηκαν: κοκκομετρική σύσταση, οργανικός άνθρακας, φυτοχρωστικές, βακτήρια, μακροπανίδα. Τέλος λήφθηκαν δείγματα νερού από το Σπερχειό στη περιοχή της Γέφυρας της Αλαμάνας. Στη δεύτερη φάση (1998-2000) εξετάστηκε η βενθοπελαγική σύζευξη, δηλαδή οι σχέσεις μεταξύ της στήλης του νερού και του βυθού. Eκτός από τα πιο πάνω μετρήθηκαν και τα βιοπολυμερή (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια) στο ίζημα.
|
 |
Εικόνα 1. Σταθμοί δειγματοληψίαςΤα αναλυτικά αποτελέσματα βρίσκονται κατατεθειμένα σε βάση δεδομένων στα αρχεία της ΜΚΟ Σόλων. Τα συμπεράσματα μπορούν να συνοψιστούν στα εξής.
Σπερχειός ποταμός
Η παροχή θρεπτικών και σωματιδιακού υλικού είναι μέγιστη στην περίοδο της μέγιστης βροχόπτωσης (τέλος χειμώνα-αρχές άνοιξης). Μεγαλύτερη είναι η προσφορά σε πυριτικά, ακολουθούμενη από νιτρικά, φωσφορικά και νιτρώδη. Το μεγαλύτερο ποσοστό του σωματιδιακού υλικού που εισέρχεται στον κόλπο από τον Σπερχειό αποτελείται από ανόργανα σωματίδια. Το περιεχόμενο σε οργανικό άνθρακα ανέρχεται σε 3%.
|
|
Το πελαγικό σύστημα
Η στήλη του νερού είναι ομοιογενής στις περισσότερες περιοχές και τις περισσότερες εποχές του έτους. Διαφορές στην αλατότητα παρατηρούνται επιφανειακά μόνο πολύ κοντά στον ποταμό και όχι σε όλες τις εποχές του έτους. Οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών φθάνουν σε αρκετά υψηλές τιμές καταναλώνονται όμως από το φυτοπλαγκτόν και γίνονται ελάχιστες κατά την περίοδο του θέρους. Το φυτοπλαγκτόν παρουσιάζει υψηλή βιομάζα, ιδιαίτερα την εποχή της άνθησης που συμβαίνει τον χειμώνα. Κατά την περίοδο της άνθησης επικρατούν μεγαλύτερα είδη φυτοπλαγκτού, ενώ το καλοκαίρι σημαντικότερη είναι η συμμετοχή των μικρών. Η αύξηση του ζωοπλαγκτού υστερεί χρονικά κατά 2-4 μήνες από την άνθηση του φυτοπλαγκτού Η λειτουργία του πελαγικού συστήματος του Μαλιακού μπορεί να περιγραφεί σχηματικά με το διάγραμμα της Εικόνας 2.
|
Εικόνα 2. Σχηματική απεικόνιση της λειτουργίας του πελαγικού συστήματος του Μαλιακού κόλπου
|
|
Το βενθικό σύστημα
Οι πρώτες έρευνες έδειξαν ότι ο βυθός του Μαλιακού είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ιλυώδης εκτός από ορισμένες περιοχές στη βόρεια ακτή όπου το ίζημα είναι κυρίως άμμος ανάμικτη με λάσπη. Οι βενθικοί πληθυσμοί είναι πιο πυκνοί στο σκληρό υπόστρωμα, όπου αυτό υπάρχει (π.χ προβλήτες λιμανιών) παρά στο μαλακό. Το φαινόμενο μελετήθηκε περαιτέρω κατά την Τρίτη Φάση, στόχος της οποίας ήτανΚ αφενός να περιγραφεί ηκατάσταση των βενθικών μακροπανιδικών βιοκοινωνιών σε όλη την επικράτεια του κόλπου σε εποχική βάση και αφετέρου να προσδιοριστούν οι επιδράσεις του Σπερχειού ποταμού στην κατάσταση του βενθικού συστήματος γύρω από τις εκβολές. Οι μακροπανιδικοί οργανισμοί διαχωρίστηκαν από το ίζημα με κόσκινα μικρότερου ανοίγματος με αποτέλεσμα να συλλεχθούν όχι μόνο περισσότεροι οργανισμοί αλλά και περισσότερα είδη (Εικόνα 3). Παρατηρήθηκε επίσης ότι η βενθική βιοκοινωνία του Μαλιακού κόλπου παρουσιάζει διαφορές τόσο ανάμεσα στους διάφορους βιοτόπους του κόλπου όσο και μεταξύ εποχών. Όπως διαπιστώνεται, η βενθική βιοκοινωνία του Μαλιακού κόλπου αποτελεί ένα μωσαϊκό ειδών, με υψηλές αφθονίες σε μερικά σημεία και χαμηλές σε κάποια άλλα. Σε γενικές γραμμές, στον Εσωτερικό Μαλιακό και ειδικά κοντά στην εκβολή του Σπερχειού η βιοκοινωνία κυριαρχείται από είδη Μαλακίων ενώ στον Εξωτερικό Μαλιακό επικρατούν τα είδη Πολύχαιτων.
|
|
Εικόνα 3. Διακυμάνσεις του αριθμού ειδών και του δείκτη ποικιλότητας Shannon–Wiener στους 8 σταθμούς της Τρίτης Φάσης μελετών στο Μαλιακό κόλπο. Το Α ανιτστοιχεί στον Αύγουστο και το Φ στο Φεβρουάριο
|
| Τα ιζήματα που εκφορτίζονται από το Σπερχειό ποταμό επηρεάζουν αναμφισβήτητα το βενθικό σύστημα. Οι μετρήσεις του μεταβολισμού όλης της βενθικής βιοκοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των μικροβίων και της πανίδας, υποδεικνύουν σχετικά υψηλούς ρυθμούς πρόσληψης άνθρακα, συγκρίσιμους με άλλες παράκτιες περιοχές χωρίς ενδείξεις ρύπανσης (Εικόνα 4). Ειδικότερα στο Μαλιακό κόλπο, οργανισμοί μικρότεροι από τη μακροπανίδα διασπούν το μεγαλύτερο μέρος του άνθρακα στα ιζήματα γύρω από τις εκβολές. Δεδομένου ότι γενικά η περιβαλλοντική όχληση επηρεάζει αρνητικά τόσο τους αριθμούς ειδών και ατόμων όσο και το μέγεθος των οργανισμών, αυτό αποτελεί έμμεση ένδειξη των φυσικών επιπτώσεων που έχουν τα ιζήματα που εκβάλλονται από το Σπερχειό στο βενθικό σύστημα του κόλπου. |
 |
Εικόνα 4. Πρόσληψη άνθρακα από τη μακροπανίδα και από το σύνολο της βενθικής βιοκοινωνίας.
Ο βενθικός μεταβολισμός επηρεάζεται επίσης από την ποιότητα της οργανικής ύλης. Για το λόγο αυτό μετρήθηκαν οι συγκεντρώσεις των βιοπολυμερών (Πρωτεΐνες, Λιπίδια, Υδατάνθρακες) κατά μήκος διατομής από το Σπερχειό προς το θαλάσσια ιζήματα του κόλπου (Εικόνα 5). Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν υψηλό θρεπτικό περιεχόμενο της διαθέσιμης στους οργανισμούς οργανικής ύλης, το οποίο αυξάνει από το ποτάμι προς τη θάλασσα. |
|
Εικόνα 5. Συγκεντρώσεις βιοπολυμερών σε 3 σταθμούς στον Μαλιακό κόλπο.
|
| Τέλος, εκτίμηση της υγείας του οικοσυστήματος μέσω των βενθικών οργανισμών δεν έδειξε σοβαρές ανθρωπογενείς επιδράσεις. Δεν παρουσιάζονται ανοξικές συνθήκες, ούτε είδη- δείκτες ρύπανσης σε υψηλή αφθονία ενώ η διαθέσιμη οργανική ύλη είναι υψηλού θρεπτικού περιεχομένου. Επιτόπια φωτογράφηση διατομών του πυθμένα, έδειξε ανώμαλη επιφάνεια και ίχνη μεγάλων οργανισμών σε αρκετό βάθος μέσα στο ίζημα, χαρακτηριστικά υγιούς περιβάλλοντος. Το Γεω-Περιβάλλον του Σπερχειού ποταμού*Τομέας Ζωολογίας & Θαλάσσιας Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
**Ελληνικό Κέντρο θαλασσίων Ερευνών
|
|
ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΟΜΙΛΙΑ