|
Ο άνθρωπος άντλησε ερεθίσματα μέσα από τον αγώνα επιβίωσης στο περιβάλλον και μέσα από την παρακολούθηση της φύσης του περιβάλλοντος & των άλλων οργανισμών.
Απότοκο αυτής της μακραίωνης δυναμικής είναι οι μύθοι και οι πεποιθήσεις που έχουν διαμορφωθεί για το περιβάλλον, από την προϊστορία έως και σήμερα.
Ακόμα και σήμερα στον σύγχρονο κόσμο και στον σύγχρονο άνθρωπο επιβιώνουν μύθοι, πεποιθήσεις που δείχνουν και αντανακλούν αυτή την αρχέγονη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον.
Ήταν μια σχέση φόβου, μια σχέση αδυναμίας απέναντι στη δύναμη του περιβάλλοντος, αλλά και μια απεικόνιση του περιβάλλοντος ως καταφυγίου, ως ενδιαιτήματος στον αγώνα της ζωής.
Η σχέση αυτή απέκτησε μια ιδιαίτερη δυναμική που άρχισε να αντιστρέφει τον παθητικό ρόλο του ανθρώπου σε σχέση με το περιβάλλον, τον ρόλο της αδυναμίας καθώς ο άνθρωπος άρχισε να σκέφτεται και να εργάζεται επινοώντας εργαλεία και διαμορφώνοντας το περιβάλλον του.
Στο βαθμό δηλαδή που ο άνθρωπος γινόταν homo Faber και Ηomo Sapiens, άρχισε να απελευθερώνεται από τη δική του δουλεία σε σχέση με τη φύση και να δημιουργεί ο ίδιος τη σχέση του με το περιβάλλον. Ωστόσο, η αρχέγονη δυναμική με τη μακραίωνη χρονική της διάρκεια είχε αφήσει τααποτυπώματά της σε κάθε πλευρά της ανθρώπινης ζωής και συμπεριφοράς μέχρι και την σύγχρονη εποχή μας. Τα βιώματα του φόβου, του ανταγωνισμού, της αντιπαλότητας και της αδυναμίας είναι διαρκή μέχρι σήμερα. Είναι μικρή η χρονική απόσταση ανάμεσα στη θεωρία του Δαρβίνου & σε αυτήτου Τεγιάρ Ντε Ζαρντέν που προσπαθεί να δει μια άλλη δυναμική στην ανθρωπογένεση και στη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον από αυτή του ανταγωνισμού και της προσαρμοστικής επιβίωσης.
Ωστόσο αυτές οι δυο θεωρίες:
-η «θεωρία της εξέλιξης» μέσα από τον ανταγωνισμό και την προσαρμογή, αλλά και
-η θεωρία της διαμόρφωσης μιας νέας δυναμικής μέσα από την ανθρώπινη νοόσφαιρα και από τις στάσεις της ανθρώπινης νοόσφαιρας τις συμβιωτικές που αναδεικνύονται στη θεωρία του παλαιοντολόγου Τεγιάρ ντε Σαρντέν,
είναι ενδεικτικές των σύγχρονων τάσεων προσέγγισης απέναντι στο περιβάλλον και στη σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος.
Η θεωρία σε κάθε περίπτωση αντανακλά και ένα τρόπο αντίληψης, μια δυναμική σχέσης μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος.
Σ’ αυτές τις δύο θεωρίες κατεύθυνσης πρέπει να προσθέσουμε και την γενετική θεωρία της εξέλιξης.
Η θεωρία του Δαρβίνου και της εξέλιξης έχει μια πολύ ευρύτερη αποδοχή, σε αντίθεση με αυτή του Τεγιάρντε Σαρντέν που είναι και αυτή εξελικτική αλλά που αναδεικνύει μια ενδελέχεια, έχει μια διαφορετική τελολογία μέσα της για την εξέλιξη των ειδών μέσα από την εξέλιξη του ανθρώπου. Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της δεύτερης αντανακλά πολύ περισσότερο την τάση του ανθρώπου να θεωρεί τον εαυτό του επίκεντρο και να διαμορφώνει το περιβάλλον μέσα από τη δυναμική του.
Είναι συνεπώς η δεύτερη θεωρία πολύ πιο αρμονική με τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου να απελευθερωθεί από το σύμπλεγμα κατωτερότητας αλλά και το σύμπλεγμα ανωτερότητας απέναντι στη φύση και να διαμορφώσει μια πιο συμβιωτική σχέση, μια σχέση συμπάθειας με το περιβάλλον, τα έμβια όντα και τη φύση.
Το επίκεντρο όμως δεν είναι αυτές οι θεωρίες όσο οι ίδιες οι φάσεις μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος ένιωσε και διαμόρφωσε τη σχέση του με το περιβάλλον.
Πρώτη φάση
Η φάση του κυνηγού πάνω στην οποία δικαιολογούν αρκετοί σύγχρονοι άνθρωποι το σπορ του κυνηγιού είναι μια πανάρχαια φάση που συνδεόταν με τις διατροφικές ανάγκες του ανθρώπου.
Σε αυτή τη φάση ο άνθρωπος προσπάθησε να συλλάβει τα θηράματά του ως τροφή & να τα μαγέψει μέσα από την αναπαράστασή τους. Έτσι άρχισε να γεννιέται μια ειδωλοποίηση που πήρε μια καλλιτεχνική διάσταση.
Αυτές τις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις μπορούμε να τις δούμε από τα σπήλαια της Άλτα Μίρα μέχρι και τις πιο σύγχρονες ζωγραφικές αναπαραστάσεις.
Στο πέρασμα του χρόνου οι μορφές της ζωής απέκτησαν μια μορφή θεοποίησης. Η τροφή που κινείται στο χώρο, που θυσιάζεται στον αγώνα επιβίωσης και ανταγωνισμού μέσα και από τις σχέσεις της συνεργασίας του ανθρώπου με ζώα που εξημερώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν συντροφικά στο κυνήγι, όπως & άλλα έμβια όντα που είχαν μια συμβιωτική καθημερινή σχέση, όπως το Δελφίνι, θεοποιήθηκαν. Δημιουργήθηκε ένα ευρύτερο λατρευτικό πεδίο σχέσεων και μια δυναμική αναπαράστασης της φύσης στον άνθρωπο και την κοινωνία.
Η αναπαράσταση, το ομοίωμα, ο συμβολισμός αποτέλεσαν μια διαμεσολάβηση στη σχέση ανθρώπου και φύσης, ανθρώπου και περιβάλλοντος, ανθρώπου και ζώων και θεμελίωσαν μια παράλληλη σχέση με αυτή τη σχέση της αναζήτησης της τροφής.
Στην πρώτη φάση της σχέσης του ανθρώπου με το θήραμα φαίνεται ότι ο άνθρωπος επεδίωκε μια συμφωνία του θηράματος.
Επεδίωκε μια συμφιλίωσή του με το θήραμα αλλά και την ύπνωσή του μέσα από την αναπαράσταση.
Αντιμετώπισε το θήραμα με μια σχέση μαγείας που ήταν και η μόνη πολιτισμική σχέση που μπορούσε να έχει μαζί του, η σχέση που μπορούσε να έχει με κάτι διαφορετικό από τον ίδιο.
Η σχέση αυτή φαίνεται πολύ πιο αρμονική από τη σημερινή.
Στο κυνήγι τότε ο άνθρωπος ήταν ο ίδιος μέρος της φύσης, βίωνε μια δραματική περιπέτεια που δεν είχε την άνεση των σύγχρονων μέσων κυνηγιού.
Αναζητούσε κάτι που του ήταν απολύτως αναγκαίο, την τροφή, και έπρεπε να προστατευτεί από ισχυρούς αντιπάλους ακόμη και ισχυρότερους από αυτόν. Έτσι έβλεπε με έναν σεβασμό το θήραμα, αλλά ταυτόχρονα αυτός ο σεβασμός δεν αντανακλούσε στη σχέση του με τη μοίρα του θηράματος, με την κατεργασία του ως τροφή.
Ήταν ένας σεβασμός στο επίπεδο των παραδόσεων και των τελετουργιών και όχι στην άμεση σχέση του ανθρώπου με το θήραμα.
Έτσι διαμορφώθηκε ένας διχασμός μεταξύ της ζωικής βίας που απαιτούνταν στο κυνήγι και του λατρευτικού ή τελετουργικού εξευμενισμού.
Αυτός ο διχασμός είναι ένας αργέγονος τρόπος ζωής για τον άνθρωπο που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Αυτή η σχέση κυνηγιού μεταξύ του κυνηγού, του θηρευτή και του θηράματος είναι μια σχέση που υπάρχει ακόμα και στο εσωτερικό των κοινωνικών σχέσεων των ανθρώπων. Εδώ βλέπουμε τις επιπτώσεις τη συνέχεια των διαδικασιών της διαμόρφωσης των ανθρώπων και της κοινωνίας τους, από τις πανάρχαιες διαδικασίες και τους τρόπους τους.
Δεύτερη φάση
Η φάση της καλλιέργειας της γης, η γεωργία, η παραγωγή των τροφών και των αναγκαίων ειδών για την επιβίωση του ανθρώπου μέσα από τις τεχνικές καλλιέργειας της γης άφησε τα δικά της ίχνη.
Συνδέθηκε: με μια πιο ενεργή εξημέρωση των ζώων εργασίας, με την κατοχή της γης, με τη σύνδεση ανθρώπου με τη γη, με μια νέα λατρεία & ανέδειξε μια νέα σχέση και μεταξύ των ανθρώπων.
Βλέπουμε πάλι το περιβάλλον να λειτουργεί σε ένα διαφορετικό πεδίο μέσα από το διαφορετικό τρόπο προσέγγισής της γένεσης του ανθρώπινου πολιτισμού.
Οι θεότητες προστίθενται η μια στην άλλη, αναπτύσσονται νέα ήθη και έθιμα, νέες παραδόσεις και ένας νέος τρόπος ζωής, με όλες τις συγκρούσεις μεταξύ του παλαιού και του νέου, αλλά και τελικά τις ενσωματώσεις παλαιών και νέων τρόπων και παραδόσεων.
Ο άνθρωπος τότε συνέχιζε την περιβαλλοντική κατάδυσή του, όπως τώρα καλείται να αρχίσει την περιβαλλοντική ανάδυση της οικονομίας και του πολιτισμού με στρατηγικές και πρακτικές αποσύνδεσης και οικολογικής αειφορίας.
Ο άνθρωπος και η κοινωνία του περνάνε από νέες φάσεις ανάπτυξης, διαμορφώνονται πλεονάσματα στην παραγωγή και έτσι αρχίζει και γεννιέται το εμπόριο μέσα από τη σχέση με το περιβάλλον.
Για να αναπτυχθεί το εμπόριο χρειάζεται μια συναλλακτική βάση. Η ανακάλυψη μέσων συναλλαγής και αποταμίευσης του συμβολικού μέσου της συναλλαγής έρχεται ως φυσική ιστορική συνέπεια.
Τρίτη Φάση
Έτσι ο άνθρωπος στρέφεται πια στις ορυκτές μορφές του περιβάλλοντος που είναι σπάνιες, που του γεννούν μια αίσθηση μαγείας όπως ο χρυσός και το ασήμι.
Αυτά οποία έχει μάθει να τα εκτιμάει και ως μέταλλα μέσα από την κατασκευή των εργαλείων αλλά πάνω από όλα τα εκτιμάει τώρα σαν αξίες.
Στον τομέα των εργαλείων κυριαρχούσαν άλλα μέταλλα τα οποία τα συναντούσαμε πιο συχνά και τα οποία είναι πιο λειτουργικά για τις ανάγκες του.
Την καλύτερη θεωρητική προσέγγιση γι’ αυτή τη σχέση και την εξέλιξη του ανθρώπου και του πολιτισμού σε σχέση με το περιβάλλον και τις μορφές οικονομίας του ανθρώπου μας την προσφέρει ο Τζων Στιούαρτ Μιλλ, στην εισαγωγή των «αρχών της πολιτικής οικονομίας» του, ερμηνεύοντας τα στάδια περιβαλλοντικής κατάδυσης της οικονομίας & της ζωής του ανθρώπου.
Όμως το περιβάλλον λειτούργησε σαν πεδίο γέννησης του πολιτισμού μαζί με τη διαδικασία της ανθρωπογένεσης και τα ενδογενή χαρακτηριστικά του ανθρώπου ως έμβιου όντος.
Αυτά τα χαρακτηριστικά συνδέονται με την αυτοσυνειδησία και την νόηση.
Το περιβάλλον λειτούργησε ως πεδίο γένεσης του πολιτισμού μέσα από τις εντυπώσεις που άσκησε στον άνθρωπο και μέσα από τις αντιδράσεις του ανθρώπου σε αυτές τις εντυπώσεις.
Αρχικά ο άνθρωπος διαμορφώθηκε ως αυτό που είναι
α. μέσα από τη σωματική ελλειμματικότητα για την επιβίωση σε συνδυασμό
β. με την σκέψη, την αντίληψη που κάλυψαν αυτή τη σωματική ανεπάρκεια.
Έγινε:
α. άνθρωπος ευφυής και κατασκευαστής αλλά ταυτόχρονα,
β. αντέδρασε απέναντι στην ισχύ του περιβάλλοντος διαμορφώνοντας δικούς του όρους διαβίωσης, επινοώντας και κατασκευάζοντας όλο και πιο πολύ ένα ανθρωπογενές περιβάλλον τόσο πολιτισμικό όσο και υλικό.
Ο άνθρωπος και η ανθρώπινη κοινωνία μιμήθηκαν σε πολλά τη φύση, & το περιβάλλον για τη διαμόρφωση αυτού του νέου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Ο άνθρωπος παρακολούθησε, διαφοροποίησε και αναπαρήγαγε περιβαλλοντικά μοντέλα για τη διαμόρφωση του οικείου περιβάλλοντος.
Ωστόσο, αντέδρασε ανταγωνιστικά απέναντι στο περιβάλλον σε μια πεισματική διαφοροποίησή του από αυτό, διαχώρισε τον εαυτό του από αυτό και λειτούργησε αντίρροπα απέναντι στο φόβο και την ισχύ που του ενέπνεε το περιβάλλον.
Έτσι η σκέψη του έδρασε κάτω από ένα διαρκές & ναρκισσιστικό σύμπλεγμα κατωτερότητας επιδιδόμενη σε φαντασιακές αναπτύξεις.
Έτσι μπήκε σε μια πορεία εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος, καθυπόταξής του.
Αυτό φάνηκε αντανακλαστικά:
α. στα θρησκευτικά μοντέλα αλλά και
β. στην διαμόρφωση των πόλεων μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος διαμόρφωσε το πεδίο της επικράτησής του απέναντι στη φύση.
Η φύση υποτάχθηκε από τον άνθρωπο μέσα από τη σκέψη και η σκέψη εξέφρασε την κυριαρχικότητα και ανταγωνιστικότητα του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον. Όλη η ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας δρόμος επικράτησης του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον, ένας δρόμος κατάκτησης, που λειτούργησε σαν μοντέλο για την αλλοτρίωση της φύσης από τον άνθρωπο και τη τεχνική του.
Με αυτή την έννοια το περιβάλλον μέχρι και τον 20ο αιώνα είχε πολύ περιορισμένη αξία στον άνθρωπο. Ενέπνεε λίγο πραγματικό σεβασμό και ελάχιστη αίσθηση αμοιβαιότητας παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος μέχρι το 19ο αιώνα σε πολλά γεωγραφικά πεδία ανάπτυξης των κοινωνιών του παρέμεινε όμηρος των φραγμών και των εμποδίων που έθεταν σ’ αυτόν οι φυσικές συνθήκες.
Η γένεση της επιστήμης και παλαιότερα της τέχνης αποτελούσαν μια τάση κυριαρχίας του ανθρώπου στο περιβάλλον. Ωστόσο, μέσα στον άνθρωπο υπήρχε μια ενδογενής σύγκρουση, μια σύγκρουση που δέσποζε στις σχέσεις των κοινωνιών και των ανθρώπων στη διαμόρφωση της κοινωνίας.
Η δημιουργία των στρατιωτικών εργαλείων που φτάνει μέχρι τις μέρες μας σε ένα απόγειο χωρίς τέλος μαρτυρεί την κυριαρχία της βίας στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και της κοινωνίας αλλά και στις σχέσεις της κοινωνίας και του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον.
Κάθε όψη τεχνολογίας είναι μια απόπειρα κατάκτησης του περιβάλλοντος και δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο οριακές αναπτύξεις τεχνολογίας παρατηρούνται στον στρατιωτικό τομέα και στις στρατιωτικές εφαρμογές.
Αυτό δείχνει και την κυριαρχία του αρχέτυπου της ανθρωπογένεσης μέσα στη φύση, του αρχέτυπου του ανταγωνισμού το οποίο δείχνει έως και σήμερα ότι είναι αδύνατο να εξημερωθεί από το πνεύμα της συμβίωσης & της συμπάθειας.
Με όλες τις εναλλαγές μεταξύ πατριαρχίας και μητριαρχίας, με τα μοντέλα διαδοχής των γενεών, ο άνθρωπος δεν κατάφερε να κυριαρχήσει μέσα στη φύση του όπως αυτή την κληρονόμησε και την ανέπτυξε μέσα από το φυσικό περιβάλλον.
Έτσι βλέπουμε ότι το περιβάλλον ως πεδίο γένεσης του πολιτισμού, παρά την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στο περιβάλλον παρέμεινε κυρίαρχο μέχρι τις μέρες μας με τα βιοκοινωνικά μοντέλα του ανταγωνισμού..
Γιάννης Ζήσης
Συγγραφέας
|
Η ανθρωπότητα και ο άνθρωπος διαμορφώθηκαν μέσα από μια διαρκή σχέση επιβίωσης και οργάνωσης μέσα στο περιβάλλον. 
