|
(Πρακτικά συνεδρίου ΠΑΝΔΟΙΚΟ με θέμα «Γενετικώς τροποποιημένα προϊόντα»)
Θα πρέπει να πω πως, όντας και ο προτελευταίος από τους εισηγητές έχω και τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα του να είσαι τελευταίος ή προτελευταίος. Το μειονέκτημα είναι ότι οι προλαλήσαντες καλύπτουν κάπου 80-90% των ιδεών που έχεις να πεις και διατρέχεις τον κίνδυνο να φανείς ότι επαναλαμβάνεις πράγματα που έχουν ακουστεί, το πλεονέκτημα είναι ότι μπορείς να συνθέσεις έχοντας τις απόψεις που έχουν ακουστεί και να τονίσεις εκείνο το οποίο ίσως εσύ νομίζεις ότι παρελήφθη ή νομίζεις ότι είναι πιο σημαντικό.
Το άλλο που θέλω να πω είναι ότι αντίθετα με πολλούς από τους εισηγητές δεν είμαι άμεσα μέτοχος του έργου των μεταλλαγμένων προϊόντων, με την έννοια ότι δεν κάνω έρευνα, η καθημερινή μου ζωή δεν περιστρέφεται γύρω από τους μεταλλαγμένους οργανισμούς ή μεταλλαγμένα προϊόντα ή ακόμα ούτε με την κοινωνική διάσταση στην οποία θα αναφερθώ κάπως δια μακρόν όπως ακούσατε από τον κύριο Λουλούδη. Κατά κάποιον τρόπο, αν θέλετε είμαι ο ενδιάμεσος, είμαι φυσικά γενετιστής, βασικά παρακολουθώ και ενδιαφέρομαι για το πώς φτάσαμε εκεί που φτάσαμε σήμερα ως ζωή πάνω στον πλανήτη και φυσικά πώς αυτή η ζωή απειλείται, επηρεάζεται κλπ., από τις ανθρώπινες επεμβάσεις. Επομένως θα υιοθετήσω στην αρχή του λόγου μου μια ιστορική αναδρομή, στην οποία ιστορική αναδρομή πάντα θα αναφέρομαι στο γεγονός ότι βλέπω τον άνθρωπο σαν ένα προϊόν μιας διαδικασίας και όχι σαν το κέντρο και τον αυτοσκοπό αυτής της δημιουργίας και της διαδικασίας.
Θα πω πρώτα για το ότι αυτό που εξετάσαμε σήμερα είναι μόνο μια πλευρά, αυτό τονίστηκε πολύ έντονα, αλλά το επαναλαμβάνω, από τον καθηγητή κ. Τσαυτάρη, ένα αποτέλεσμα μιας επανάστασης που λέγεται «επανάσταση στην μοριακή βιολογία ή γενετική μηχανική» και μπορούμε να πούμε χωρίς να διατρέχουμε τον κίνδυνο να διαψευσθούμε πολύ έντονα, ότι είναι η τρίτη επανάσταση αυτού του αιώνα, η μια ήταν η επανάσταση της πυρηνικής φυσικής, η άλλη ήταν η επανάσταση της πληροφορικής και σήμερα ζούμε την επανάσταση της μοριακής βιολογίας. Και θα πρέπει να πω ότι όλες αυτές οι επαναστάσεις δεν πρέπει να θεωρηθούν ότι αποτελούν κάτι το τελείως καινούργιο κάτω από τον ήλιο. Δηλαδή θα φανεί στα πρώτα λεπτά της συζήτησής μου ότι η μοριακή γενετική δεν είναι μια καινούργια επέμβαση εάν θέλετε στο έργο της δημιουργίας. Μου κάνει εντύπωση μάλιστα, διάβασα τελευταία ένα βιβλίο από έναν πολύ επιφανή επιστήμονα, τον Smith, ότι ούτε η αλυσιδωτή αντίδραση το σπάσιμο του πυρήνα του ατόμου δεν ήταν καινούργια, ότι γίνεται στη φύση, κάπου σε πολύ μικρή συχνότητα και το αποτέλεσμά της είναι πολύ μικρό γιατί εξαντλείται το οποιοδήποτε πυρηνικό υλικό και απλούστατα δεν το ξέραμε. Αλλά βέβαια το βάλαμε σε τέτοια μεγάλη κλίμακα που δημιούργησε αυτόν τον εφιάλτη που όλοι έχουμε ζήσει στο πρώτο ήμισυ αυτού του αιώνα.
Και η μοριακή βιολογία έχει τα αποτελέσματά της, δεν είναι κάτι το καινούργιο. Και μπορώ να σας πω μερικά παραδείγματα γρήγορα-γρήγορα. Κάπου στην ιστορία της ζωής γύρω στα 2 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, έγινε μια ανακάλυψη από την ζωή την ίδια. Η ζωή εξελίχθηκε τότε σ’ ένα περιβάλλον που δεν είχε οξυγόνο, ήταν αναγωγικό το περιβάλλον της ζωής, η έλευση της ζωής. Δεν υπήρχε οξυγόνο στην ατμόσφαιρα ούτε κάτω από το ένα τοις χιλίοις. Και μάλιστα το οξυγόνο ήταν δηλητηριώδες και θανατηφόρο στη ζωή. Η ταύτισή μας ότι η ζωή εξαρτάται από το οξυγόνο είναι τελείως λάθος. Προέκυψε έτσι. Λοιπόν, έγινε μια ανακάλυψη σ’ ένα μικροοργανισμό που αυτός ο οργανισμός κατάφερε να σπάσει το νερό, να ελευθερώσει το οξυγόνο του νερού, να συνθέσει το υδρογόνο με το διοξείδιο του άνθρακα και να κάνει αυτή τη σύνθεση. Αυτή η ανακάλυψη, αυτός ο οργανισμός έδρασε καταστροφικά σ’ όλη την άλλη ζωή του πλανήτη, τόσο πολύ που ήταν ζήτημα τύχης ότι επιβίωσε ο ίδιος ο οργανισμός, αλλιώς η ζωή θα είχε αυτοκτονήσει από μια δική της ανακάλυψη τυχαία, φυσικά διότι τυχαία γίνεται η ζωή, η ζωή είναι μια αλληλουχία φυσικών και χημικών διεργασιών και τίποτε άλλο. Και σαν αποτέλεσμα αυτού, ο οργανισμός αυτός ήταν τελικά να επικρατήσει και οι περισσότεροι οργανισμοί που ξέρουμε σήμερα είναι οργανισμοί που εξαρτώνται από το οξυγόνο. Και η ατμόσφαιρα να αποκτήσει τη δική της σημερινή δομή των 20-21% σε οξυγόνο. Και δεν ήταν μόνο αυτό που η ζωή κόντεψε να καταστραφεί και που άλλαξε τελείως, και την ξέρουμε όπως είναι σήμερα, αλλά άλλαξε δραστικότατα και το περιβάλλον. Είχαμε τη λεγόμενη οξείδωση του πλανήτη, όπου δημιουργήθηκαν όλα τα κοιτάσματα και από ρευστό σίδηρο φτάσαμε στο στερεό, τελικά για να μην επιμένω είχαμε μια τρομερή αλλαγή των πάντων, τα οποία έγιναν από ένα τυχαίο λάθος της ζωής, το οποίο όμως λάθος σήμερα το καταλαβαίνουμε ότι είναι μια μηχανική γενετική, περίπου ίδια.
Να περάσω σε κάτι άλλο πιο κοντά στην ιστορία μας. Το σιτάρι απετέλεσε, όπως ξέρετε, την αφετηρία του ανθρώπινου πολιτισμού. Το σιτάρι είναι ένας εξαπλοειδής οργανισμός, δεν μπαίνω σε λεπτομέρειες, δηλαδή αντί να έχει δυο γονίδια του ίδιου τύπου έχει 6. Και πως τα κατάφερε αυτά; Το κατάφερε γιατί μια τυχαία μεταλλαγή κατάφερε να κάνει τη μείωση της συνάψεως των χρωμοσωμάτων πιο εύκολη, δεν μπαίνω σ’ αυτή τη λεπτομέρεια. Το αποτέλεσμα είναι πάντως ότι μια τυχαία αλλαγή δημιούργησε το σιτάρι, το οποίο ο πρωτόγονος άνθρωπος μπορούσε να το μαζέψει, διότι οι σπόροι μείνανε μαζί και μετά όπως ξέρετε με την ανάπτυξη της γεωργίας του σιταριού ουσιαστικά άλλαξε και ένα μέρος του πλανήτη, γιατί όπως ακούστηκε πάλι σ’ αυτό το συνέδριο, η γεωργία δεν είναι τίποτε άλλο από μια πολύ δραστική επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον. Επ’ ωφελεία λέμε τώρα εκ των υστέρων του ανθρώπου. Δεν θα μπω σε άλλες τέτοιες λεπτομέρειες, γιατί ξέρουμε ότι αυτό που κάνει η γενετική μηχανική, η μετανάστευση γονιδίων π.χ. από ένα μέρος του κύτταρου του μιτοχονδρίου του χωροπλάστη του πυρήνα γινόταν στην ιστορία της ζωής και πιθανόν γίνεται ακόμα. Ξέρουμε ότι η ζωή η ίδια συναρμολογεί γονίδια παίρνοντας ένα εξόνιο από δω και ένα εξόνιο από εκεί και φτιάχνοντας νέα γονίδια, τίποτα το καινούργιο λοιπόν στη φύση. Η γενετική μηχανική απλώς ήταν το κατόρθωμά μας να καταλάβουμε πως γινόταν αυτά και αφού τα καταλάβουμε τώρα να τα κάνουμε αυτά τα πράγματα κατά βούληση.
Επομένως ποια είναι η διαφορά; Η διαφορά είναι πρώτον όχι τόσο στην ταχύτητα της επέμβασης, διότι θα μπορώ να πω ότι, το πρώτο μου παράδειγμα η ανακάλυψη της φωτοσύνθεσης σε γεωλογικό χρόνο σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια το αποτέλεσμα ήταν φανερό και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια δεν είναι πολλά για την ιστορία της ζωής. Αυτό που είναι διαφορετικό είναι ότι ενώ αυτές οι ανακαλύψεις που γινόταν πριν από εμάς, αυτές οι ραγδαίες ανακαλύψεις που οδήγησαν τη ζωή σ’ αυτό που είμαστε εμείς τώρα και πρέπει να ανοίξω μια παρένθεση και να πω, μιλήστε σε έναν φυσικό γεωλόγο και θα σας πει ότι πραγματικά η ιστορία του πλανήτη είναι μια ιστορία βίαιη, μετακινήσεις ηπείρων κλπ., δεν είναι ότι ήρθαμε εμείς εδώ και θέλουμε να πούμε να κρατήσουμε τα πράγματα όπως είναι ήσυχα και ομαλά. Μπορεί να πει κανείς μακροχρόνια ότι αυτό είναι και αφύσικο, περίεργο αλλά αληθινό. Η ιστορία είναι μια ιστορία βίαιη τόσο όσον αφορά το αφύσικο περιβάλλον του όσο και το βιολογικό του περιβάλλον. Αυτό που είναι διαφορετικό είναι ότι ενώ αυτά γίνονται τυχαία και υπόκεινται σε μια διαδικασία αν το θέλετε φυσικής επιλογής ή οποιαδήποτε, σήμερα το κάνουμε κατά βούληση και το κάνουμε χωρίς σκοπό, όπως φάνηκε εδώ, ή νομίζοντας ότι ξέρουμε το σκοπό, δηλαδή παίζουμε το ρόλο αν θέλετε της φυσικής επιλογής ή αυτού του θεού, αν θέλετε, αν η δημιουργία καθοδηγείται από μια ύπαρξη, η οποία είναι μια άλλη ιστορία την οποία ούτε καν θέλω να θίξω. Το γεγονός είναι ότι δημιουργούμε αλλαγές, διότι εμείς τις προγραμματίζουμε, ενώ οι αλλαγές στη φύση πάντοτε ήταν τυχαίες και επικρατούσαν ή δεν επικρατούσαν. Αυτό είναι το πρώτο κομμάτι που θέλω να σας θέσω.
Το δεύτερο είναι, πλησιάζοντας πιο κοντά στο αντικείμενό μας, θα μπω στον πειρασμό να κάνω μια σύγκριση των τροποποιημένων προϊόντων με την ανακάλυψη των αντιβιοτικών κάπου 50 χρόνια πριν και διερωτώμαι ύστερα από 50 χρόνια που ξέρουμε τα αντιβιοτικά και τα έχουμε ζήσει, εάν ο κύριος Φλέμινγκ, αν τον ταυτίσουμε με την ανακάλυψη των αντιβιοτικών, μας ακούει αυτήν τη στιγμή από τον παράδεισο ή από την κόλαση. Λοιπόν, εάν ξέραμε για τα αντιβιοτικά ό,τι ξέρουμε σήμερα, το γεγονός ότι όντως σκοτώνουν παθογόνα βακτήρια αλλά τα παθογόνα βακτήρια αναπτύσσουν αντίσταση και εμείς ξαναφτιάχνουμε καινούργια αντιβιοτικά και μάλιστα με μεθόδους τέτοιες, μηχανικής γενετικής. Και τα βακτήρια τα οποία θέλουμε να τα καταπολεμήσουμε με τα καινούργια αντιβιοτικά αναπτύσσουν πάλι αντίσταση και φτάνουμε σε μια αλυσιδωτή αντίδραση η οποία δεν τελειώνει, και ξέρετε το πρόβλημα των νοσοκομείων, ένας μακρόκοσμος εξέλιξης τα νοσοκομεία των ιών και ασθενειών του ανθρώπου. Μια αρένα που παίζεται αυτό το δράμα. Λοιπόν, και αν τα ξέραμε όλα αυτά και αν είχαμε την ελευθερία της διοργάνωσης οικολογικών κινήσεων τέτοιων όπως σήμερα αυτή εδώ, θα ξεκινούσαν τα αντιβιοτικά; Ή δεν θα ξεκινούσαν τα αντιβιοτικά; Και αν δεν ξεκινούσαν τα αντιβιοτικά που θα βρισκόμασταν σήμερα;
Εγώ νομίζω ότι τελικά θα έπρεπε να τα υιοθετήσουμε, παρά τους κινδύνους τους. Γιατί; Για τον απλούστατο λόγο. Ακούστε το λόγο. Εάν τα αντιβιοτικά δεν ήταν σήμερα εδώ, όλοι μας ή σχεδόν όλοι μας θα είχαμε θρηνήσει ένα πεθαμένο παιδί δικό μας ή έναν αδερφό μας, θα είχαμε ζήσει το άγχος αυτό το οποίο τα αντιβιοτικά, το θέλουμε ή δεν το θέλουμε, το πήραν μακριά μας. Λοιπόν, ένα το κρατούμενο. Το άλλο, όχι για τα αντιβιοτικά, βέβαια αυτή η θεραπεία των ασθενειών και κυρίως της επιβίωσης ανθρώπων που ζούσαν μέσα στην αθλιότητα, ήταν ο κύριος λόγος για την αλματώδη αύξηση του πληθυσμού της γης και σήμερα το θεωρούμε αυτό μεγάλο πρόβλημα και φυσικά είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Αλλά το πρόβλημα του υπερπληθυσμού δεν θα πρέπει να το αποπροσανατολίζουμε με μια διαπίστωση την οποία κανείς δεν μπορεί να διαψεύσει σήμερα, ότι η υπεργεννητικότητα πέφτει με το ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου των λαών. Άλλη ήτανε η υπεργεννητικότητα της Ινδίας πριν από 15 χρόνια και άλλη είναι σήμερα. Και αν δείτε πού δεν υπάρχει κίνδυνος κατακλυσμού της γης από υπεργεννητικότητα είναι από τους λαούς που έχουν το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Άρα, μπορεί να πει κανείς ότι το θέμα είναι διπλό. Θεραπεύω, δημιουργώ ένα πρόβλημα, δημιουργώ μια κρίση, επεμβαίνω και πάλι θεραπεύω. Υπάρχει ένας κύκλος. Θα το θέσω ακόμα πιο ωμά, διότι σας είπα ότι δεν μπορούμε να αποσυνδέσουμε το πρόβλημα των μεταλλαγμένων προϊόντων από την γενική εφαρμογή της μοριακής βιολογίας και της μοριακής γενετικής. Μια φανερή εφαρμογή της μοριακής γενετικής είναι στη θεραπεία των εγγενών γενετικών ασθενειών. Χθες νομίζω ή προχθές διάβασα, με πολύ καύχημα οι εφημερίδες και πολύ καλά κάνανε, ότι σήμερα στην Ελλάδα τα θύματα των ασθενειών από θαλασσαιμίες, που είναι μια σοβαρή μορφή αναιμιών, έχουν πέσει στα 10-15 από τις μερικές χιλιάδες που ήταν πριν από ορισμένα χρόνια. Όχι επειδή έγινε καμία επέμβαση, αλλά απλώς με συμβουλή των ατόμων που αποφασίζουν να συζευχθούν ότι προσέξτε εσείς είστε και οι δυο φορείς του γονιδίου, δεν πρέπει να το κάνετε.
Τι γίνεται με αυτήν την πρακτική; Ας καθίσουμε τώρα να την κοιτάξουμε. Εάν δεν επέμβουμε κάπως αλλιώς, με το να αποθαρρύνουμε δυο άτομα τα οποία έχουν ένα γονίδιο σε μια δόση, που αν συζευχθούν θα δημιουργήσουν ένα άτομο με την ασθένεια, ναι μεν απαλύνουμε τον πόνο αυτής της οικογένειας, ναι μεν αποφεύγουμε την γέννηση ενός ατόμου με πρόβλημα, αλλά διαιωνίζουμε την ύπαρξη του γονιδίου μέσα στη γενετική μας δεξαμενή. Την αυξάνουμε μάλιστα. Διότι αν θα γινόταν ένα παιδί και θα έπαιρνε δυο γονίδια μαζί του στον τάφο του, τώρα αυτά τα δυο γονίδια μένουν σε μας, και ο πληθυσμός φορτίζεται, ανεβαίνει η συχνότητα, η αντιπροσώπευση του κακού γονιδίου μέσα στον πληθυσμό. Τώρα θα μπορούσα να υιοθετήσω μια άποψη, την εξής: ξέροντας ότι εγώ στην οικογένειά μου δεν έχω τέτοιο γονίδιο ούτε στα παιδιά μου, θα μπορούσα να ηθικολογήσω εκ του ασφαλούς και να πω, όχι, αυτό είναι λάθος, θα πρέπει να αφήσουμε τα άτομα ελεύθερα να διασταυρώνονται, να πεθαίνουν αυτά που πεθαίνουν για να διατηρηθεί ο πληθυσμός σαν σύνολο πιο υγιής και να μειωθεί ο κίνδυνος ότι στο μέλλον θα γεννιούνται περισσότερα άτομα με θαλασσαιμίες από ότι γεννιούνται σήμερα. Λέω ότι είναι μια ηθικολογία εκ του ασφαλούς. Και νομίζω ότι αν καθίσουμε και την κοιτάξουμε υπάρχει μια μεγάλη δόση ηθικολογίας εκ του ασφαλούς και με τα τροποποιημένα προϊόντα. Νομίζω ότι πολύ γρήγορα περάσαμε το πρόβλημα και θα επανέλθω σ’ αυτό, μ’ αυτό θα κλείσω μάλιστα. Πραγματικά το θέμα του υποσιτισμού του πλανήτη μας και τι υπόσχεση ή μη υπόσχεση ή αρνητική επίδραση έχουν τα τροποποιημένα σε αυτόν τον τομέα.
Και το άλλο είναι ότι, ας κοιτάξουμε την ιστορία, εγώ την κοιτάζω γιατί χρειάζεται για να διδάσκω το μάθημα αυτό, νομίζω ότι πολύ δύσκολα θα βρείτε μια τεχνολογία η οποία ανακαλύφθηκε, έστω και μία, και μπήκε στο ντουλάπι. Δεν το νομίζω ότι υπάρχει τέτοιο πράγμα. Και πολλοί που είστε κοινωνιολόγοι ή ανθρωπολόγοι θα δίνατε μια ερμηνεία, και εγώ την δίνω δαρβινικά. Ότι όταν μια επέμβαση, μια τεχνολογία, έχει ένα άμεσο αποτέλεσμα, όπως είναι η θεραπεία των ανθρώπων με την θαλασσαιμία, επειδή είναι άμεσο, οι συνέπειες οι οποίες πάνε λίγο στο μέλλον υποχωρούν. Πάντοτε έτσι συνέβαινε και πάντα φοβάμαι ότι έτσι θα συμβαίνει.
Τώρα π.χ. μπορείτε να πείτε ότι η κλωνοποίηση μπήκε στο ντουλάπι. Εγώ αμφιβάλλω πολύ ότι θα παραμείνει στο ντουλάπι για πολύ χρονικό διάστημα. Είναι οι νόμοι της κοινωνίας, και της φύσης, και της ατομικής, αν θέλετε, ποιότητας ζωής του ατόμου, το άμεσο καλό μου το οποίο επιβάλλει αυτό το νόμο για τον οποίο δεν μπορούσαμε να βρούμε μια δύναμη να τον απωθήσει. Γι’ αυτό λοιπόν, δεν μπορούμε να βάλουμε με τον ίδιο τρόπο στο ντουλάπι τον κ. Wilmot, με τον ίδιο τρόπο που δεν μπορούσαμε να βάλουμε στο ντουλάπι τον κ. Fermi όταν ανακάλυψε την αλυσιδωτή αντίδραση και αυτοί οι άνθρωποι, θέλω να πιστεύω, δρουν με τα ίδια κριτήρια που έδρασε και ο Νεύτωνας. Είχαν περιέργεια για τις ιδέες τους και αν αυτές οι ιδέες τους ερμηνεύουν τον φυσικό κόσμο. Η διαφορά βέβαια του κ. Wilmot με τον Νεύτωνα είναι ότι σήμερα οι ιδέες και οι ανακαλύψεις του Wilmot μπορούν να βρουν άμεση εφαρμογή, ενώ οι ιδέες του Νεύτωνα θα περίμεναν κάποια ανάπτυξη για να μπορούμε να βάλουμε δορυφόρους στον αέρα. Ήταν απλώς ένα χάσμα χρόνου μεταξύ επιστήμης και της δυνατότητας αυτή η επιστήμη να μετατραπεί σε τεχνολογία. Αλλά νομίζω το ανθρώπινο δαιμόνιο είναι το ίδιο, παντού και πάντα. Από τον Αρχιμήδη μέχρι τον Wilmot. Και αν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πώς θα παροπλίσουμε αυτούς τους ανθρώπους, νομίζω ότι μπαίνουμε σε ένα πολύ μεγάλο κανάλι λάθους. Η ανθρώπινη ιδιοφυΐα ούτε μπόρεσε ποτέ να μπει σε κλουβί ούτε νομίζω ότι θα μπει.
Τώρα αν συγκρίνουμε την διαδικασία των μεταλλαγμένων προϊόντων και της βελτίωσης, διότι περί αυτού πρόκειται, βελτιώνουμε ένα προϊόν, συγκρίνετε με την παλιά διαδικασία της βελτίωσης που μας έδωσε τα στάρια που έχουμε, τις κατσίκες που έχουμε, τις αγελάδες ή τις κότες που έχουμε. Την κλασσική βελτίωση, την κλασσική γενετική βελτίωση. Είναι μια πολύ βραδεία διαδικασία, μια διαδικασία η οποία έλεγε θα επιλέξω μια ανθεκτικότητα σ’ αυτήν την ασθένεια αλλά επειδή δεν ξέρω ποια γονίδια ήταν σε αυτή την διαδικασία, επιλέγω, συνεπιλέγω και όλα τα άλλα πράγματα. Ήταν μια πολύ τυφλή διαδικασία αυτή που μας έφτιαξε τα στάρια κλπ., και μπορώ να σας πω μάλιστα ότι είναι βεβαρυμένη, διότι συνοδεύεται με μια διαδικασία η οποία λέγεται αιμομιξία και τα άτομα που έχουν τα χαρακτηριστικά που θέλουμε έχουν όλων των ειδών τα μειονεκτήματα. Και θα πρέπει να τα περάσουμε από ένα σωρό άλλες διασταυρώσεις για να τυχαιοποιήσουμε το υπόλοιπο γενετικό υλικό, κρατώντας αυτό το χαρακτηριστικό που θέλουμε μόνο. Λοιπόν, υπάρχουν και παρενέργειες σε αυτή τη διαδικασία. Διότι ίσως τα καλύτερα κοτόπουλα που θέλουμε είναι και τα πιο ευπαθή και πρέπει να τους δίνουμε αντιβιοτικά. Θέλω να πω μ’ αυτό, και αυτό βγήκε πάρα πολύ έντονα από την ομιλία του κ.Τσαυτάρη, εγώ το σημείωσα τουλάχιστον, ότι όταν επεμβαίνουμε με τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα, δεν μπαίνουν τα μεταλλαγμένα προϊόντα σε ένα κόσμο αγνό, σε ένα κόσμο παρθένο. Μπαίνουν σε έναν κόσμο ο οποίος είναι ήδη βεβαρυμένος με ένα σωρό άλλες τεχνολογίες, με τη χρήση των ζιζανιοκτόνων, με τη χρήση των λιπασμάτων, με την επιθυμία μας να τυποποιούμε τα προϊόντα, να τα βιομηχανοποιούμε και στη διαδικασία αυτή μπαίνουν ένα σωρό επεξεργασίες, ένα σωρό σύμμεικτες άλλες ουσίες τις οποίες μετά δεν μπορούμε να τις αφαιρέσουμε κλπ, κλπ, κλπ. Και διερωτάται κανείς εάν στην πορεία του χρόνου με την ίδια μεθοδολογία δεν μπορούμε πραγματικά να φτιάξουμε αυτό που θέλουμε, αν το θέλουμε, άλλη ιστορία αυτό, με τον ταχύτερο ευκολότερο και ακριβέστερο τρόπο, διότι πραγματικά η βιοτεχνολογία δίνει τη δυνατότητα να αναρωτηθούμε, τι θέλετε; Θέλετε να αλλάξουμε αυτό το αμινοξύ σ’ αυτή τη θέση για να πάρω άμυλο καλύτερης ποιότητας; Αυτό ακριβώς θα κάνω. Αρκεί να είμαστε πρώτον πολύ συγκεκριμένοι στο τι θέλουμε και δεύτερον αυτό που θέλουμε να μπορεί να γίνει με απόλυτη εξειδίκευση και να μην έχει παρενέργειες. Λοιπόν, εγώ πιστεύω ότι αυτό μπορεί να γίνει, και μπορεί να γίνει και γίνεται μέχρι ένα σημείο, διότι τα γενετικά άλματα είναι τέτοια σήμερα, που πολύ σύντομα θα ξέρουμε όλη τη γενετική αλληλούχηση του οποιουδήποτε οργανισμού, θα έχουμε μια τεράστια πληροφορία και αυτή η πληροφορία είναι τέτοια που θα μπορεί να μας λέει πώς να κάνουμε τις πιο ελαφρές, τις πιο λιγότερο επικίνδυνες επεμβάσεις, κάτι το οποίο δεν το κάναμε μέχρι σήμερα και το κάνουμε. Το κάνουμε με τυχαία μάτια, και το κάνουμε τροποποιώντας μαζί με το χαρακτήρα που θέλουμε όλο το γενετικό υλικό, είτε λέγεται κότα είτε λέγεται σιτάρι. Όχι ακριβώς τροποποιώντας, αλλά μεταφέροντας και άλλες ιδιότητες τις οποίες πιθανόν δεν τις επιθυμούμε σ’ αυτό το σημείο.
Ακούσαμε από τους ομιλητές, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα μεταλλαγμένα προϊόντα μπορούν να έχουν επιπτώσεις πάνω στην ανθρώπινη υγεία. Εγώ νομίζω, και ακούσαμε κάτι θανάτους των 36 ατόμων των 50 ατόμων κλπ., αυτές σαν περιπτώσεις είναι πολύ ενδιαφέρουσες για να χτυπάνε το κουδουνάκι. Ας τις ζυγίσουμε αυτές τις πιθανότητες με άλλους θανάτους τους οποίους δεν τους ξέρουμε. Πόσοι άνθρωποι πεθαίνουν από αλλεργίες από τη χρήση ζιζανιοκτόνων; Με την χρήση λιπασμάτων; Θα μπω και στο περιβάλλον λίγο. Εγώ δεν νομίζω ότι επικρέμαται ο κίνδυνος πάνω από την ανθρωπότητα με τα μεταλλαγμένα προϊόντα τέτοιων επεμβάσεων, τέτοιων δυσάρεστων αποτελεσμάτων όπως η ραδιενέργεια και τα θύματά της στο Ναγκασάκι και στη Χιροσίμα και στο Τσερνομπίλ, ούτε με την επέμβαση για την αποφύλλωση των δασών στο Βιετνάμ και έχουμε δει τα αποτελέσματα, ούτε με τη θαλιδομίδη. Απλά αυτά υα αποτελούν, συγκρινόμενα με την επέμβαση και τα αποτελέσματα των μεταλλαγμένων προϊόντων, θα αποτελούν τρομερούς εφιάλτες οι οποίοι δεν θα επαναληφθούν στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ελπίζω.
Λοιπόν, θα θέσω στην ομιλία μου τρεις άξονες. Πρώτο: η άμεση, τελείως άμεση θα πω, επίδραση πάνω στην υγεία μας ή στα παιδιά μας. Είναι μια περίπτωση που προβλέπουμε το πρόβλημα, αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα θα έλεγα πολύ εγωιστικά και πολύ άμεσα διότι μας καίει. Και εκεί νομίζω ότι υπάρχει πρόβλημα. Δεν νομίζω όμως ότι είναι το σημαντικότερο πρόβλημα και ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Γιατί σας είπα, υπάρχουν δικλείδες και η ανακάλυψη και η εφαρμογή των δικλείδων είναι πάλι μέσα από την επιστήμη. Έχουμε, είτε το θέλουμε είτε όχι, μπει σ’ ένα κύκλο όπου τα προβλήματα που δημιουργούνται από τις εφαρμογές των επιστημονικών ευρημάτων, και προσέξτε με, όχι από την επιστήμη, από τις εφαρμογές, διότι η επιστήμη δεν δημιουργεί προβλήματα, οι εφαρμογές δημιουργούν και εμείς όλοι είμαστε υπεύθυνοι για τις εφαρμογές της. Οι εφαρμογές, λοιπόν, των επιστημονικών ευρημάτων θα λυθούν πάλι από την επιστήμη. Υπάρχει ένα αρχαίο ρητό που λέει «ο τρώσας ιάσεται». Δεν βλέπω εγώ να είμαστε ρεαλιστές, με τρόπο να γυρίσουμε πίσω στη σπηλιά και να θεραπεύσουμε τα προβλήματά μας γυρνώντας πίσω στην άγνοια μηδέν, ή στη γνώση μηδέν. Δεν υπάρχει δυστυχώς τέτοια προοπτική μπροστά μας και να είμαστε ικανοί να το ομολογήσουμε. Εγώ θεωρώ ότι το άλλο πρόβλημα είναι πιο σημαντικό και είναι το πρόβλημα της επέμβασης στο περιβάλλον. Και όχι πάλι και άμεσα από το πώς η χειροτέρευση του περιβάλλοντος επηρεάζει πάλι εμένα, πάλι εγωιστικό είναι το κύκλωμα. Εάν δεν ξεφύγουμε από αυτόν τον εγωκεντρισμό και τον ανθρωποκεντρισμό χάνουμε το παιχνίδι και ίσως το έχουμε χάσει γιατί υπήρξαμε τόσο εγωκεντριστές και τόσο ανθρωποκεντριστές. Το περιβάλλον όντως κινδυνεύει, περισσότερο από ότι η υγεία, αν μη τι άλλο γιατί το περιβάλλον είναι αν θέλετε η ανησυχία δεύτερου βαθμού. Η ανησυχία πρώτου βαθμού είμαι εγώ, πόσο κινδυνεύω. Και επομένως τείνουμε να το κοιτάξουμε αφού πρώτα εξετάσουμε το πρώτο και αν μένει χρόνος και αν τα συμφέροντα το επιτρέπουν τότε κοιτάζουμε και το περιβάλλον. Λοιπόν, το περιβάλλον όντως μπορεί να εκτεθεί σε ανυπολόγιστες ζημιές.
Πρώτον, δεν είναι μόνο ότι ένα είδος, αφού είναι αν θέλετε αναπαραγωγικά απομονωμένο από το είδος στο οποίο επεμβαίνουμε, επομένως το άλλο είδος είναι 100% προστατευμένο. Αυτό είναι σωστό μέχρι ένα μεγάλο βαθμό. Αλλά προτού καν φτάσουμε εκεί, μιλάμε για τροποποιημένα άτομα του είδους Α τα οποία συζούν δίπλα σε μη τροποποιημένα άτομα του είδους Α. Επομένως εκτίθενται σε αυτόν τον κίνδυνο. Παράδειγμα, το εάν θα πρέπει να δημιουργήσουμε γενετικά τροποποιημένα ψάρια για ιχθυοκαλλιέργειες. Εδώ έχουμε ένα μεγάλο πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι το ψάρι θα πρέπει να ζήσει στη θάλασσα, απ’ τη θάλασσα θα ξεφύγει κάποτε και θα συζευχθεί και θα μεταφέρει τα τροποποιημένα του γονίδια στο ομοειδή του άτομα, σε φυσικούς πληθυσμούς, οι οποίοι πια θα πάψουν να καλούνται φυσικοί πληθυσμοί, δεν θα είναι φυσικοί πληθυσμοί. Το έχουμε δει αυτό στους ποταμούς της Σκοτίας με τον γενετικά τροποποιημένο σολομό.
Ποια θα είναι η απάντηση εκεί; Η απάντηση μπορεί να δοθεί πάλι από την επιστήμη και η απάντηση θα είναι η εξής: ότι δεν θα τροποποιείται κανείς οργανισμός ζωντανός εάν ταυτόχρονα δεν καθίσταται και στείρος. Ώστε αν ξεφύγει δεν θα μπορέσει να περάσει τα γονίδιά του πουθενά αλλού και τα γονίδιά του θα πεθάνουν με τον ίδιο τον οργανισμό. Αυτό δεν είναι ένα ακατόρθωτο πράγμα, αλλά είναι κάτι το οποίο πρέπει να το θέσουμε σαν ένα μέρος του πρωτοκόλλου για τροποποιημένους οργανισμούς. Ειδικά αυτούς που μπορούν να ξεφύγουν στη φύση πάρα πολύ εύκολα.
Αλλά δεν είναι μόνο ότι μπορεί ένα είδος να χαλάσει συγγενή άτομα του ίδιου είδους, να τα τροποποιήσει. Καμία φορά μπορεί να τροποποιήσει ή να επηρεάσει είδη άλλα, τελείως διαφορετικά. Στο καλαμπόκι υπάρχει μια περίπτωση, που μπορεί ο άνεμος να μεταφέρει τη γύρη σε ένα άλλο φυτό, η γύρη αυτή να καθίσει στα φύλλα ή και στα άνθη ενός άλλου φυτού και τότε η πεταλούδα που επισκέπτεται αυτό το φυτό, που δεν είναι πεταλούδα την οποία θέλουμε να σκοτώσουμε, η πεταλούδα είναι αυτή που είναι εξειδικευμένη στο καλαμπόκι, η άλλη πεταλούδα που είναι εξειδικευμένη σε ένα άλλο φυτό γίνεται και αυτή θύμα και στόχος της επιθυμίας μας να σκοτώσουμε την πεταλούδα του καλαμποκιού, με αυτόν τον τρόπο σκοτώνουμε την πεταλούδα ενός άλλου οικοσυστήματος.
Τίποτα το κοινό. Το ξέρουμε, το έχουμε κάνει κατά κόρον με τα εντομοκτόνα της ελιάς. Εγώ μεγάλωσα στην Μυτιλήνη και όταν ήμουνα μικρός, προτού έρθουν τα εντομοκτόνα περπατούσαμε και ήταν όλα χάρμα. Όλα τα πουλιά και όλα τα έντομα. Ύστερα με τις εναέριες εξαπολύσεις των εντομοκτόνων, ύστερα από 5 χρόνια δεν υπήρχε τίποτα στους ελαιώνες. Ναι μεν ο δάκος καταστράφηκε, αλλά μαζί του και 5, 6, 10, 20 πουλιών, με όλες τις συνέπειες. Δεν σας κάνω οικολογία τώρα. Δεν είναι μονάχα η αισθητική, το ότι καταστρέφουμε ένα είδος, ούτε η ηθική ότι καταστρέψαμε ένα είδος. Είναι ότι μπαίνουμε, με έναν τρόπο που δεν τον ξέρουμε στην ίδια την διαδικασία της ζωής. Λοιπόν, αυτό είναι το άλλο θέμα, το περιβαλλοντικό, το οποίο εγώ θέτω σαν κόκκινη σημαία πάνω από την σημαία της άμεσης υγείας μας ως άτομα.
Το τρίτο και μεγαλύτερο για μένα, και θίχτηκε πολύ από τον κ. Λουλούδη, και είμαι ευτυχής που μου άφησε λίγο χώρο να πω κάτι που δεν είπε ο ίδιος, είναι το κοινωνικό πρόβλημα. Το κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα. Με τα μεταλλαγμένα δημιουργείται ένα καινούργιο όπλο στην δημιουργία μιας καινούργιας οικονομικής και κοινωνικής τάξης πάνω στον πλανήτη. Και αν μεν μιλάμε μόνο για την Αμερική και την Ευρώπη, τότε κάνουμε κάτι το εγωιστικό και πάλι αναφερόμαστε σε ένα πρόβλημα που ίσως είναι ανατρέψιμο, γιατί ίσως οι Αμερικανοί μπορεί να είναι ποιο τολμηροί και οι Ευρωπαίοι να είναι λίγο πιο επιφυλακτικοί, αλλά αν οι οικονομικές συγκυρίες και τα οικονομικά οφέλη και η διακίνηση της οικονομίας και όλα αυτά τα πράγματα, που τα ξέρει καλύτερα ο κος Λουλούδης, είναι τέτοια, οι Ευρωπαίοι θα γίνουν τολμηροί και αυτό δεν με ενοχλεί πάρα πολύ. Αυτό που με ενοχλεί πάρα πολύ είναι το τι γίνεται με τις χώρες του τρίτου κόσμου. Νομίζω ότι έχουμε τώρα ένα καινούργιο όπλο για να επεκτείνουμε την αποικιοκρατία και όπως οι χώρες που δεν έχουν ανεπτυγμένη την τεχνική των πολεμικών όπλων και είναι ακόμα βυθισμένες στη χαζομάρα το να πολεμούν μεταξύ τους, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία, και δεν μπορούν να το ξεπεράσουν αυτό και είναι εξαρτημένες από τις χώρες που τους εφοδιάζουν με όπλα. Αυτή την εξάρτηση την βλέπω σε μεγαλύτερη κλίμακα να γίνεται με την εξάρτηση των υπανάπτυκτων χωρών, οι οποίες καλούνται τώρα να απεμπολήσουν τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής, διότι οι παραδοσιακοί τρόποι ζωής δεν είναι οικονομικά προσοδοφόροι. Άλλο πράγμα να καλλιεργείς ένα κτηνοτροφικό που δεν είναι μεταλλαγμένο και αποδίδει πολύ λίγο στο Κονγκό και άλλο να μπορείς να το αντικαταστήσεις αυτό με ένα άλλο φυτό το οποίο αποδίδει πολύ. Για το οποίο όμως είσαι εξαρτημένος, διότι κάποιος άλλος σου πουλάει τους σπόρους και την σχετική τεχνολογία. Τι κάνουμε λοιπόν;
Μπορούμε ίσως να θεραπεύσουμε την πείνα των κατοίκων του πλανήτη. Όμως τους βάζουμε σε μια άμαξα για την οποία δεν διερωτήθηκαν ποτέ αν θέλουν να μπουν οι ίδιοι. Σε μια κατάσταση παγκοσμιοποίησης, όπου οι ιδιαιτερότητες εξαλείφονται και το θέμα είναι αν θέλουμε να εξαλειφθούν οι ιδιαιτερότητες του πλανήτη, και δεν αναφέρομαι μόνο στις ιδιαιτερότητες της φυλής, και εδώ θα μου επιτρέψετε να ανοίξω μια παρένθεση και να σας πω ότι μέσα από την επιστήμη την οποία καλλιεργώ ξέρω και είμαι βέβαιος, στο σημείο που μπορεί να είμαι βέβαιος σαν επιστήμονας, που δεν μπορώ να είμαι 100% αλλά είμαι πολύ κοντά στο 100%. Κατά τα άλλα είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε ίδιοι και ως προς το να δημιουργούμε ευφυΐες. Λοιπόν, εκεί βλέπω το πρόβλημα και το βλέπω πολύ έντονα.
Θέλω να κλείσω λοιπόν, αυτό θα έλεγα. Από τα τρία προβλήματα της άμεσης υγείας, του κινδύνου στο περιβάλλον και του κοινωνικοηθικού κινδύνου του πλανήτη, αυτή είναι η ιεραρχία που θέτω. Η υγεία έρχεται λιγότερο, το περιβάλλον έρχεται αμέσως πιο σημαντικό.
|
Ελευθέριος Ζούρος
