Αγγελική Καλλία-Αντωνίου
Δρ. Νομικής-Δικηγόρος, Μέλος ΔΣ Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης
Μάιος 2008
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι ποικίλες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας αποτελούν ιδιαίτερα ελπιδοφόρο αλλά και απρόβλεπτο τομέα της επιστήμης.Ειδικά όσον αφορά τα Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα (ΓΤΤ), σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου: «Ευρωπαίοι, Έρευνα και Τεχνολογία», 2005, περίπου το 60% των Ευρωπαίων θεωρούν επικίνδυνα τα τρόφιμα που προέρχονται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ) (1).Είναι ενδιαφέρον ότι οι μεσογειακοί λαοί τηρούν την πλέον επιφυλακτική στάση. Συγκεκριμένα 88% των Κυπρίων και 80% των Ελλήνων θεωρούν επικίνδυνα τα τρόφιμα που προέρχονται από ΓΤΟ. Τα αντίστοιχα ποσοστά στους Άγγλους και Ολλανδούς ανέρχονται σε 33% και 30%.
(1) ΓΤΟ είναι οι οργανισμοί των οποίων το γενετικό υλικό (DNA) δεν έχει τροποποιηθεί με φυσικό πολλαπλασιασμό ή ανασυνδυασμό, αλλά με την εισαγωγή τροποποιημένου γονιδίου, ή γονιδίου που προέρχεται από άλλη ποικιλία ή είδος. Η Συνθήκη της Ε. Ένωσης δεν προβλέπει διατάξεις για την βιοτεχνολογία, πλην του άρθρου 157 που αναφέρεται γενικά στην βιομηχανική πολιτική. Παράλληλα το άρθρο 3 της Συνθήκης αναφέρει ότι στις δράσεις της Κοινότητας περιλαμβάνεται η συμβολή στην επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας. Με την υιοθέτηση, το 1999, της Λευκής Βίβλου για την ασφάλεια των τροφίμων [COM (1999)719], η Ε. Επιτροπή έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης των ευρωπαίων καταναλωτών στην ασφάλεια των τροφίμων. Το 2000 η Σύσταση της Ευρωπαϊκής Αρχής για τα τρόφιμα, [COM(2000)716], αποσκοπούσε στην ενίσχυση αυτής της πολιτικής. 2. ΤΟ ΝΕΩΤΕΡΟ ΕΙΔΙΚΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣΤο 1999 στο Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος πέντε κράτη μέλη, ανάμεσα στα οποία και η Ελλάδα, υιοθέτησαν κοινή Δήλωση (moratorium) σύμφωνα με την οποία απέτρεπαν νέες εγκρίσεις ΓΤΟ, έως ότου εφαρμοσθεί ένα αυστηρό και σαφές νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο να ρυθμίζει αποτελεσματικά την αξιολόγηση των κινδύνων των ΓΤΟ, την σήμανση, την ανιχνευσιμότητα και την αντικειμενική ευθύνη. Η Ε.Ένωση το 1999 ανέστειλε τη διάθεση στην αγορά ΓΤΟ και ΓΤΤ.Το moratorium και η αναστολή διάθεσης στην αγορά δεν έγιναν θετικά δεκτά από τις ΗΠΑ. Τον Ιούνιο του 2003 οι ΗΠΑ προσέφυγαν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), χαρακτηρίζοντας την παραπάνω άρνηση ως παράνομη και αντιεπιστημονική, η οποία παράλληλα στερεί το δικαίωμα επιλογής των καταναλωτών. Ισχυρίζεται δε ότι λόγω της αναστολής εισαγωγών στην Ευρώπη, οι αμερικανοί αγρότες έχαναν 300εκ $ ετησίως.Τον Ιούλιο του 2003, με τη συμμετοχή του Ε. Κοινοβουλίου, εκδίδονται οι Κανονισμοί 1829 και 1830 για τα ΓΤ τρόφιμα και ζωοτροφές και ολοκληρώνεται το νομικό πλαίσιο, όπως είχαν απαιτήσει στο moratorium τα 5 κράτη μέλη. Ως συνέπεια των παραπάνω, το 2004 η Ε.Ένωση επέτρεψε εκ νέου τη διάθεση στην αγορά ΓΤΟ και ΓΤΤ.Οι νέες νομοθετικές διατάξεις για τους ΓΤΟ και τα ΓΤΤ, λόγω του φύσης των προβλημάτων που καλούνται να αντιμετωπίσουν και των αγαθών που πρέπει να προστατεύσουν, στηρίζονται στην αρχή της Προφύλαξης.Σύμφωνα με την αρχή της προφύλαξης λαμβάνονται προληπτικά μέτρα όταν υπάρχει ανάγκη παρέμβασης, ενόψει ενδεχόμενου κινδύνου για την υγεία των ανθρώπων, των ζώων, ή για την προστασία του περιβάλλοντος και όταν τα επιστημονικά δεδομένα δεν επιτρέπουν πλήρη αξιολόγηση του κινδύνου [Ανακοίνωση Ε. Επιτροπής COM(2000)1, 2.2.2000]. Για την εφαρμογή της αρχής της προφύλαξης απαιτούνται τρείς προϋποθέσεις: 2.1. Απόφαση 2002/628 και Κανονισμός 1946/2003 για τη εφαρμογή του Πρωτοκόλλου της Καρθαγένης για την πρόληψη των βιολογικών κινδύνων και την διασυνοριοκή μεταφορά των ΓΤΟ (2). 2.2.Οδηγία 2001/18, για τη σκόπιμη ελευθέρωση ΓΤΟ στο περιβάλλον [EE L 106, 17.4.2001, Καταργεί την Οδηγία 90/220.Τροποποιήθηκε με τις Αποφάσεις 2002/623 και 2002/311. Ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) 38639/2005, ΦΕΚ 1334/B/2005]. Ρυθμίζει τα ακόλουθα: Η αξιολόγηση του κινδύνου βαρύνει τον κοινοποιούντα, κατασκευαστή ή εισαγωγέα, ο οποίος καταθέτει σχετικό φάκελο στην αρμόδια αρχή του κράτους μέλους. Αρμόδιος φορέας για την εφαρμογή της Οδηγίας είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ), το οποίο το 2005 υιοθέτησε την προαναφερθείσα ΚΥΑ 38639 εναρμόνισης, σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία, Ανάπτυξης, Οικονομίας και Οικονομικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Έτσι σταμάτησε η διαδικασία παραπομπής της Ελλάδας στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), που είχε ξεκινήσει λόγω της τριετούς καθυστέρησης εναρμόνισης. Για την εφαρμογή της Οδηγίας εκδόθηκαν οι ακόλουθες Αποφάσεις: Τον Μάρτιο του 2007 δημοσιεύθηκε η Β’ έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2001/18, [ COM (2007) 81], σύμφωνα με την οποία από το 2002 ως το 2005: 2.3. Κανονισμός 1829/2003 ΓΤ Τρόφιμα και ΓΤ Ζωοτροφές, [EE L 268, 18.10.03. Τέθηκε σε ισχύ στις 18.04.2004]. Προβλέπει ενιαία διαδικασία έγκρισης των ΓΤΤ και των ΓΤ Ζωοτροφών, είτε χρησιμοποιούνται ως τροφές ή ζωοτροφές, είτε αποτελούν συστατικά τροφών ή ζωοτροφών. 2.4. Κανονισμός 1830/2003, για την ιχνηλασιμότητα και επισήμανση των ΓΤΟ, [ΕΕ L 268, 18.10.2003. Τέθηκε σε ισχύ στις 18.04.2004].Ο Κανονισμός επιδιώκει να εξασφαλίσει το δικαίωμα των καταναλωτών για ελεύθερη επιλογή προϊόντων γενετικά τροποποιημένων ή μη. Ως ιχνηλασιμότητα ορίζεται η δυνατότητα προσδιορισμού του ΓΤΟ και προϊόντων που παράγονται από ΓΤΟ, σε όλα τα στάδια διάθεσής τους στην αγορά, μέσω των αλυσίδων παραγωγής και διανομής. Η ιχνηλασιμότητα έχει διττό στόχο: Για τα μη προσυσκευασμένα προϊόντα που προσφέρονται στον τελικό καταναλωτή, οι προαναφερόμενες ενδείξεις αναγράφονται πάνω στο εκθετήριο του προϊόντος, ή κοντά σε αυτό.Η υποχρέωση σήμανσης καλύπτει όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας από την παραγωγή του σπόρου, τη συγκομιδή, τη μεταποίηση και τη συσκευασία. Εξαιρούνται της υποχρέωσης σήμανσης: 2.5. Κανονισμός 65/2004 [EE L 10, 16.01.2004], για την εφαρμογή του Κανονισμού 1830/2003. Καθιερώνει σύστημα σχηματισμού και απόδοσης Αποκλειστικών Αναγνωριστικών Κωδικών στους ΓΤΟ.Καθορίζεται ο μορφότυπος των κωδικών για τα φυτά (Τμήμα Α) καθώς και για τους μικροοργανισμούς και τα ζώα (Τμήμα Β), εξασφαλίζοντας την συνοχή τους σε Κοινοτικό και σε διεθνές επίπεδο.Οι φορείς που αιτούνται την διάθεση στην αγορά ΓΤΟ σχηματίζουν τον Κωδικό Αποκλειστικής Αναγνώρισης του ΓΤΟ σύμφωνα με τα Παραρτήματα του Κανονισμού και αφού συμβουλευθούν:α)την Βάση Δεδομένων για την Βιολογική Παρακολούθηση (Biotrack Product Database) που συντηρεί ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) καιβ)τον Οργανισμό για τον Έλεγχο της Βιολογικής Ασφάλειας (Biosafety Clearing House).Η άδεια, ή η έγκριση διάθεσης την αγορά ΓΤΟ, αναφέρει τον Αποκλειστικό Αναγνωριστικό Κωδικό του ΓΤΟ, ο οποίος καταχωρείται στα Αρχεία της Ε. Επιτροπής και κοινοποιείται στον Οργανισμό για τον έλεγχο της Βιολογικής Ασφάλειας, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για την βιοασφάλεια. 2.6. Απόφαση 13/2004 [ΕΕ L 275/17, 25.08.04]. Συστήνεται συμβουλευτική ομάδα, με 45 μέλη, για την Τροφική Αλυσίδα και την Υγεία των Ζώων και των Φυτών.Οι εκπρόσωποί της προέρχονται από σχετικούς αντιπροσωπευτικούς οργανισμούς ευρωπαϊκού επιπέδου.Η ομάδα συνεδριάζει τακτικά δύο φορές το χρόνο στις Βρυξέλλες και έκτακτα όσες φορές το κρίνει αναγκαίο η Ε. Επιτροπή. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
2 Το Πρωτόκολλο στην Συνθήκη για την βιοποικιλότητα του Μόντρεαλ, τέθηκε σε ισχύ στις 11.09.2003, 90 ημέρες μετά την επικύρωσή του απο 50 χώρες, σύμφωνα με το άρθρο 37 αυτού, www.biodiv.org/biosafety. |
Δρ. Αγγελική Καλλία-Αντωνίου Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω Μέλος ΔΣ Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) Δ/νση: Πόντου 40Α, 55236 Θεσσαλονίκη Τηλ: 6937222338, 2310 347649 Ιστοσελίδα: http://www.kallialaw.gr |