Λίγα λόγια για τη συνέντευξη

Λίγα λόγια για τη συνέντευξη
«Ο πολιτισμός μας στηρίζεται σε τρείς πυλώνες: αυτόν της κοινωνικής δομής, αυτόν της θεολογικής σκέψης και αυτόν της επιστήμης. Αυτοί υπηρετούν τρείς ανθρώπινους φόβους και είναι εκφράσεις του βασικού ανθρώπινου φόβου, του φόβου του θανάτου. Υπάρχει ο φόβος της φύσης απέναντι στον οποίο στέκεται η επιστήμη, ο φόβος απέναντι στους άλλους ανθρώπους για την αντιστάθμιση του οποίου δημιουργήθηκαν οι κοινωνικές δομές που ρυθμίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και ο φόβος του θανάτου απέναντι στον οποίο στέκεται η θρησκεία.

Αν ένας από τους τρεις αυτούς πυλώνες εξελιχθεί ανισόρροπα καταρρέει ο πολιτισμός. Αν η κοινωνική δομή βρίσκεται σε μία υπανάπτυξη και δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας προς όφελος της ανθρωπότητας, αυτό δείχνει ότι υπάρχει μια ανισορροπία μεταξύ αυτών των πυλώνων. Θα πρέπει δηλαδή κάτι να αλλάξουμε, θα πρέπει οι δυνάμεις που κρύβουν μέσα η κοινωνική δομή ή η θεολογία να αναπτυχθούν έτσι ώστε να προσεγγίσουμε τα επιτεύγματα της επιστήμης».
Υπάρχει η ανάγκη για ένα άλλο πρότυπο απέναντι στο Προμηθεϊκό πρότυπο της επιστήμης. Αυτό είναι το Ορφικό όπως το αποκάλεσε ο Λιούις Μάνφορντ στο έργο του «Ο μύθος της μηχανής» ώστε η αρμονία που μπορούμε να νιώσουμε μέσα από τη συμπάθεια και το ωραίο να εξισορροπήσει την μονομερή ανθρώπινη ανάπτυξη. 

«Η φυσική πλέον που μελετά τις τέσσερις διαστάσεις ή τα παράλληλα σύμπαντα κινείται σε περιοχές που οι φυσικές αισθήσεις του ανθρώπου δεν είναι ικανές να αντιληφθούν.∆ιαφορετικά το ποτήρι που μπορεί να κρατάμε στο χέρι μας δεν θα το αντιλαμβανόμασταν όπως τώρα σαν κάτι χωριστό αλλά σαν μέρος μιας ενότητας τυλιγμένης μέσα σε ακτινοβολίες φωτός. Εάν μπορούσαμε να δούμε όλα τα αντικείμενα οσοδήποτε μικρά κι αν ήταν, τότε ο χώρος που τώρα βλέπουμε ότι μας χωρίζει θα ήταν τόσο πυκνός από υλικό που θα μας ένωνε. Αν μπορούσαμε να διακρίνουμε πράγματα οσοδήποτε κοντά, τότε δεν θα βλέπαμε τίποτα γύρω μας. Θα βλέπαμε τα άτομα, θα βλέπαμε τα μόρια, θα βλέπαμε τα ηλεκτρόνια, θα βλέπαμε τα πρωτόνια, τα νετρόνια και παραπέρα, τα στοιχειώδη σωμάτια που φτιάχνουν όλο αυτό το υλικό. ∆ηλαδή, αντί αυτά που βλέπουμε γύρω μας τα υπέροχα πράγματα, τα εξατομικευμένα, τα αντικείμενα, τη φύση, τους ανθρώπους, θα βλέπαμε ένα χείμαρρο από στοιχειώδη σωμάτια, ένα χυλό ενιαίο, που δεν θα διακρίνεται μεταξύ τους…εσείς κι εγώ θα είμαστε δυο πυκνώματα αυτού του χυλού. Και ένας χυλός μεταξύ μας θα μας ένωνε δεν θα μας χώριζε. Το βασικό όμως, μήνυμα της σύγχρονης φυσικής είναι ότι αν δεν είχαμε αυτές τις αδυναμίες των αισθήσεων τότε όλο το σύμπαν θα ήταν μία ενότητα, ένα υλικό συνεχές, αδιαίρετο, έτσι η καρέκλα και το τραπέζι δεν υφίστανται (στην πραγματικότητα είναι μηδενικής υπόστασης), είναι μια ψευδαίσθηση που δημιουργούν οι αισθήσεις μας μέσω του συγκεκριμένου DNA». 

«Η επιστήμη ξαναποκαθιστά το βίωμα της ενότητας (το οποίο ο Μπλέικ έβλεπε να σαρώνεται στην εποχή του μιλώντας για το διχασμό τέχνης και επιστήμης), αποκαθιστά μεγάλα κομμάτια της προσωκρατικής θετικής σκέψης. Ο Λεύκιππος και ο ∆ημόκριτος που βεβαίωναν πώς ό,τι αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας είναι ψευδή και πως τα μόνα αληθή μέσα στο σύμπαν είναι μόνο όσα μπορούμε να αντιληφθούμε μέσω της νόησης, τώρα επαληθεύονται. Ο Λεύκιππος και ο ∆ημόκριτος και άλλοι προσωκρατικοί έχουν εκφράσει την πιο σύγχρονη κοσμολογική άποψη. Έχουν εκφράσει λέξη προς λέξη όλη την πληθωριστική κοσμολογία και με την ίδια ορολογία. Έτσι ο ∆ημόκριτος μιλά για «λεπτά» και για «αδρά» που αντιστοιχούνται στα λεπτόνια και στα αδρόνια».  
Αντίθετα από την αντίληψη που κυριαρχεί οι μεγάλες νεοτερικές ιδέες της φυσικής έχουν διανύσει ένα ιστορικό κύκλο πρίν την αναγνώρισή τους. Έτσι τη θεωρία του Χάους και της πολυπλοκότητας τη συναντά κανείς ήδη στα κείμενα του Μάξουελ σαν παραλειπόμενο. Η τόλμη της υπεράσπισης της αλήθειας είναι συχνά εκείνη που έχει σώσει την αλήθεια από το φόβο της επίκρισης, και έχει συχνά επιβραβευτεί με Νόμπελ. 

Το σχολείο, είτε αυτό λέγεται δημοτικό είτε γυμνάσιο, λύκειο ή πανεπιστήμιο έχει γίνει ένας χώρος που παίρνουμε τα αναγκαία προσόντα, αν τα παίρνουμε, για να βρούμε δουλειά για να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες μας. Είναι μια μαρξιστική αντίληψη που ενώ πιστεύουμε ότι έχει ξεπεραστεί δεν έχει ξεπεραστεί ενώ ο ίδιος ο Έγκελς τοποθετείται πολύ αυτοκριτικά στο θέμα του κατά πόσο η παρέμβαση στην εκπαίδευση με καθαρά εργασιακά και παραγωγικά κριτήρια αλλοτριώνει και καταστρέφει τον άνθρωπο ηθικά και ευτυχισιακά. Το σχολείο τη στιγμή αυτή δεν κάνει τίποτε άλλο από το να προσπαθεί να αναπαράγει μία κοινωνία η οποία καταρρέει. Υπάρχει μια τρομερή σύγχυση μεταξύ της αντίληψης της επιστήμης σε επίπεδο ενδιαφέροντος – συνείδησης και σε επίπεδο επαγγέλματος. Είναι τελείως άσχετο και δυστυχώς πολλοί συγχέουν αυτά τα δύο και κάνουν μοιραίες επιλογές.
Αυτές είναι μερικές από τις θέσεις και τους προβληματισμούς που αναπτύσσονται στη συνέντευξη που έδωσαν ο πρόεδρος ελλήνων φυσικών Άγγελος Αγγελόπουλος, και οι γνωστοί από την εκπομπή «το Σύμπαν που αγάπησα» καθηγητές Μάνος ∆ανέζης και Στράτος Θεοδοσίου, στον Γιάννη Ζήση στο πλαίσιο της εβδομαδιαίας εκπομπής που παρουσιάζει ως συνεργάτης του Σόλωνα κάθε Πέμπτη βράδυ στο “Βήμα Για Όλους” και το “STAR Κεντρικής Ελλάδος”.

Κριτική άποψη-σχόλιο

Έχει ο επιστήμονας ευθύνη για την κακή χρήση των ανακαλύψεών του; Μήπως υπάρχουν έρευνες σε τομείς που η ανθρωπότητα δεν μπορεί διαχειριστεί με αβλάβεια για τον εαυτό της και τη ζωή στο πλανήτη; Είναι ή όχι συνεργός ο επιστήμονας που εργάζεται σε τέτοιους τομείς «υψηλού ρίσκου» με αυτούς που θα κάνουν κακή χρήση της ανακάλυψής του; Σύμφωνα με τον Μπέρτολντ Μπρέχτ «όλοι οι επιστήμονες, τρομοκρατημένοι από κυβερνήτες εγωιστές, ικανοποιούνται με το να συσσωρεύουν γνώσεις, αποκλειστικά για λογαριασμό αυτών των κυβερνητών, η επιστήμη μοιραία θα διαστραφεί, για να καταλήξει να γίνει όργανο συμφοράς και ολέθρου». Υπάρχουν επιστήμονες με σαφή ηθική στάση αλλά και τέτοιοι για τους οποίους η παραπάνω περιγραφή είναι πολύ ακριβής. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ένα από πολλές πλευρές αναμφισβήτητο ανθρώπινο πρότυπο, με χειμαρρώδες δημιουργικό επιστημονικό και όχι μόνο ταπεραμέντο, ζώντας σε μια εποχή ανασφάλειας, επέλεξε την ελευθερία από το φόβο και την εκπόρευσή του ως επιθυμία για αυτοπροβολή ή εξασφάλιση και αρνήθηκε να κοινοποιήσει πολλές από τις εφευρέσεις του. Αυτό το έκανε εκτιμώντας ότι αν ενεργούσε διαφορετικά θα προσέφερε ένα ασύμμετρο πλεονέκτημα σε έναν παράγοντα εξουσίας εις βάρος των υπολοίπων κάτι που θα εξάλειφε τις ευκαιρίες προόδου της ανθρώπινης συνείδησης που προβάλουν μέσα σε συνθήκες κρίσης, πολυμορφίας και ισορροπίας δυνάμεων.

Ο Λεονάρντο μπόρεσε να ισορροπήσει εργαζόμενος ατομικά ανάμεσα στο να δουλέψει για ισχυρούς ηγέτες και κράτη. Σήμερα όμως με το δικτυακό και ομαδικό χαρακτήρα των επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων και με τον ισχυρό πατερναλισμό των εταιρειών και των κυβερνήσεων τα πράγματα έχουν χειροτερέψει. Παράλληλα επιστήμονες όπως ο Όππεν Χάιμερ αρχικά είναι τελείως αδαείς της πολιτικής, της οικονομικής και της στρατιωτικής πραγματικότητας και κάποιοι άλλοι θεωρούν τα πράγματα ως «εξαιρετικά παιχνίδια της φυσικής».

Συνεπώς πρέπει να αλλάξουν πάρα πολλά στον εν γένει πολιτισμό μας κυρίως με πρωτοβουλία των ενεργών πολιτών και των ανθρώπων καλής θέλησης. Παράλληλα βέβαια χρειάζεται η μεγιστοποίηση της ευθύνης και της προβλεπτικότητας των ερευνητών και των επιστημόνων για το κοινωνικό και το περιβαλλοντικό ρίσκο και κόστος της Γνώσης και της ανακάλυψης, ακόμη και για την αγορά του πνευματικού δικαιώματος που στήνεται γύρω της.